Του Στέλιου Φενέκου*
Σε συνέχεια της προηγούμενης ανάρτησης (Δείτε Εδώ), παρουσιάζονται σήμερα τα μοντέλα ανάπτυξης που βασίζονται στις διαρθρωτικές αλλαγές της οικονομίας.
Θα υπάρξει και 3η συνέχεια με τα νεοκλασικά μοντέλα και αυτά της ενδογενούς και εξωγενούς ανάπτυξης, και θα ολοκληρωθεί η παράθεση, με συγκριτική προσέγγιση των κυβερνητικών διακηρύξεων, καθώς και αυτών της αντιπολίτευσης.
ΜΟΝΤΕΛΑ ΔΙΑΡΘΡΩΤΙΚΩΝ ΑΛΛΑΓΩΝ
Τα μοντέλα διαρθρωτικών αλλαγών επικεντρώνονται στον μηχανισμό με τον οποίο οι υπανάπτυκτες οικονομίες μετασχηματίζουν τις εγχώριες οικονομικές δομές τους, από τη παραδοσιακή γεωργία επιβίωσης, σε μια πιο σύγχρονη, περισσότερο αστικοποιημένη και βιομηχανικά διαφοροποιημένη οικονομία παραγωγής και υπηρεσιών. Δύο σημαντικά παραδείγματα τέτοιων μοντέλων είναι:
1. Μοντέλο του Lewis:
Υποστήριξε ότι η υπανάπτυκτη οικονομία αποτελείται από δύο τομείς.
• Έναν παραδοσιακό, αγροτικό χώρο διαβίωσης με πλεονάζουσα εργασία
• και έναν σύγχρονο τομέα υψηλής παραγωγικότητας, στον οποίο μεταφέρεται αυτή η πλεονάζουσα εργασία.
Το επίκεντρο του μοντέλου είναι η διαδικασία της μεταφοράς πλεονάζοντος εργατικού δυναμικού από τον παραδοσιακό τομέα, στον σύγχρονο τομέα ο οποίος οδηγεί στην αύξηση της παραγωγής και της απασχόλησης. Ο Lewis υπολόγισε ότι με αύξηση 30% ή και περισσότερο στους αστικούς μισθούς, οι εργαζόμενοι θα μεταναστεύσουν από τις αγροτικές περιοχές στις αστικές περιοχές, πράγμα που θα οδηγήσει σε αύξηση της παραγωγής και της απασχόλησης μέσω του σύγχρονου τομέα.
Όσο ταχύτερα αυξάνεται ο ρυθμός συσσώρευσης κεφαλαίου, τόσο υψηλότερος είναι ο ρυθμός ανάπτυξης του σύγχρονου τομέα και τόσο ταχύτερος είναι ο ρυθμός δημιουργίας νέων θέσεων εργασίας. Είναι απαραίτητο να υπάρξουν επενδύσεις σε πιο εξελιγμένες εργασίες τεχνολογικά προχωρημένες. Προϋπόθεση να υπάρχει πλεονασματική εργασία στις αγροτικές περιοχές, και να μην υπάρχει πλήρης απασχόληση στις αστικές περιοχές.
Στη διαρθρωτική αλλαγή και το πρότυπο ανάπτυξης, εκτός από τη συσσώρευση κεφαλαίου, τόσο σωματικής όσο και ανθρώπινης, απαιτείται μια σειρά αλληλένδετων αλλαγών στην οικονομική δομή της χώρας, για τη μετάβαση από ένα παραδοσιακό οικονομικό σύστημα σε ένα σύγχρονο οικονομικό σύστημα.
Αυτές οι διαρθρωτικές αλλαγές αφορούν όλες τις οικονομικές λειτουργίες συμπεριλαμβανομένων:
• της μετατροπής της παραγωγής και των αλλαγών στη σύνθεση της καταναλωτικής ζήτησης,
• του διεθνούς εμπορίου και της χρήσης των πόρων,
• των αλλαγών στους κοινωνικοοικονομικούς παράγοντες, όπως η αστικοποίηση και η ανάπτυξη και κατανομή του πληθυσμού μιας χώρας.
Η ανάπτυξη παρουσιάζει ορισμένα πρότυπα – για παράδειγμα, την μετατόπιση από τη γεωργία στη βιομηχανική παραγωγή, την σταθερή συσσώρευση φυσικού και ανθρώπινου κεφαλαίου, την μεταβολή των απαιτήσεων των καταναλωτών από την έμφαση στα τρόφιμα και τις βασικές ανάγκες στα μεταποιημένα αγαθά και υπηρεσίες. Αυτό οδηγεί στην ανάπτυξη των πόλεων και των αστικών βιομηχανιών καθώς οι άνθρωποι μετακινούνται από τις αγροτικές προς τις αστικές περιοχές, με μείωση του συνολικού μεγέθους της οικογένειας και του ρυθμού αύξησης του πληθυσμού.
2. Το πρότυπο της εμπειρικής ανάλυσης ανάπτυξης από τον Chenery
Το πρότυπο των δύο χασμάτων ( two-Gap model) υποστηρίζει ότι οι αναπτυσσόμενες οικονομίες αντιμετωπίζουν δύο χάσματα που πρέπει να γεμίσουν.
• Το πρώτο χάσμα είναι αυτό μεταξύ της αποταμίευσης και των επενδύσεων στην οικονομία. Μια αναπτυσσόμενη χώρα έχει πολύ χαμηλή αποταμίευση, αλλά θα πρέπει να βρει τρόπο ώστε να δοθεί μια μεγάλη ώθηση για να ενισχυθούν σημαντικές επενδύσεις.
Με ποιους τρόπους οι χώρες μπορούν να καλύψουν αυτό το κενό μεταξύ της αποταμίευσης και των επενδύσεων; Μερικοί οικονομολόγοι υποστήριξαν ότι οι αναπτυσσόμενες χώρες απαιτούν ενίσχυση από τις αναπτυγμένες χώρες. Άλλοι υποστήριξαν ότι αυτές οι χώρες πρέπει να κάνουν εμπόριο, προκειμένου να κερδηθούν τα εμπορικά πλεονάσματα, τα οποία θα μπορούσαν έπειτα από κάποιο χρόνο να χρησιμοποιηθούν για να καλύψουν το κενό.
• Αυτό μας οδηγεί στο δεύτερο χάσμα, που είναι αυτό μεταξύ των εξαγωγών και των εισαγωγών. Μια αναπτυσσόμενη χώρα παράγει εξ ορισμού μόνο τα βασικά αγαθά, ενώ θα απαιτούσε μεγάλες εισαγωγές σε καταναλωτικά προϊόντα, σε κύρια εμπορεύματα και σε κεφαλαιουχικά αγαθά (μηχανήματα, τεχνολογία κλπ). Υπάρχει προφανώς μία διαφορά δαπανών εδώ, λόγω της οποίας οι αναπτυσσόμενες χώρες αντιμετωπίζουν δημοσιονομικά ελλείμματα. Πώς μπορεί μια χώρα να καλύψει αυτό το κενό μεταξύ των εξαγωγών και των εισαγωγών;
Εκτός από πολύ λίγους οικονομολόγους, σχεδόν η πλειονότητα συμφώνησε ότι πρέπει να υπάρξει κάποιος ρόλος για το κράτος, προκειμένου να πυροδοτηθεί και να ενισχυθεί η διαδικασία της ανάπτυξης. Κατά συνέπεια, για να καλύψουν οι χώρες αυτά τα δύο χάσματα, το κράτος πρέπει να ξεκινήσει την διαδικασία εκβιομηχάνισης.
(συνεχίζεται)
- Ο Στέλιος Φενέκος είναι πρόεδρος της Κοινωνίας Αξιών
