Ενδεικτική της στάσης των Ευρωπαίων απέναντι στην ελληνική κυβέρνηση και των πιέσεων που αναμένεται να ασκηθούν για την υλοποίηση του συνόλου των προαπαιτούμενων, ήταν η διπλή παρέμβαση του προέδρου του Eurogroup, J. Dijsselbloem για λιτότητα και χρέος. Ο κ. Dijsselbloem υποστήριξε ότι η λιτότητα έχει πολιτικοποιηθεί σε μεγάλο βαθμό και ότι γι’ αυτόν, δεν είναι τίποτα άλλο από την αναγκαία λήψη μέτρων ώστε να είναι βιώσιμα τα δημόσια οικονομικά. Είπε επίσης ότι το θέμα του χρέους δεν συζητήθηκε γιατί πολύ απλά δεν συντρέχει λόγος.
Οι δηλώσεις του Ολλανδού αξιωματούχου δεν αφήνουν περιθώρια αισιοδοξίας για περαιτέρω ελάφρυνση του ελληνικού χρέους, τουλάχιστον άμεσα. Την ίδια ώρα, η συζήτηση για τα υπερβολικά ιδιωτικά και κρατικά χρέη σε ολόκληρο τον πλανήτη και το debate για τη λιτότητα «ανάβει».
Η ικανότητα αποπληρωμής του χρέους, σε περιβάλλον αναιμικής ανάπτυξης γίνεται όλο και πιο αμφίβολη, ενώ τα προβλήματα των ανεπτυγμένων χωρών σε συνδυασμό με την έκρηξη των «κόκκινων» δανείων «συγκρατούν» την παγκόσμια ανάκαμψη. Όπως εύστοχα σημειώνουν αναλυτές, ο ρυθμός με τον οποίο δανείζονται τα κράτη για να κρύψουν τα δομικά τους προβλήματα… κάτω από το χαλί και οι επιχειρήσεις για να επαναγοράσουν μετοχές ή να εξαγοράσουν άλλες εταιρείες δείχνει ότι ο υπερβολικός δανεισμός έχει γίνει συνήθεια λες και ποτέ κανείς δεν θα ζητήσει αυτά τα χρήματα πίσω. Πότε όμως θα φτάσουμε στο σημείο μηδέν;
Όταν η Ελλάδα βρισκόταν στο χείλος της χρεοκοπίας, ο λόγος που κυριαρχούσε στα παγκόσμια πρωτοσέλιδα δεν ήταν ούτε το μέγεθός της, ούτε η μεγάλη ιστορία της. Ο βασικός φόβος των αγορών σχετιζόταν με τον κίνδυνο μετάδοσης της κρίσης στην Ευρωζώνη και εν συνεχεία σε ολόκληρο τον πλανήτη. Αυτό συνέβαινε κυρίως για δύο λόγους: α) οι παγκόσμιες αγορές εμφάνιζαν υψηλό… δείκτη ευαισθησίας μετά τη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008 και β) οι πολλαπλές εστίες αβεβαιότητας καθιστούσαν απρόβλεπτες τις συνέπειες μίας νέας κρίσης.
Αν η Ελλάδα με το «πενιχρό» χρέος των μερικών εκατοντάδων δισεκατομμυρίων ευρώ -λίγο πάνω από το 170% του ελληνικού ΑΕΠ και 0,71% του παγκόσμιου ΑΕΠ – μπορεί να ταρακουνήσει τον κόσμο, είναι εύκολο να καταλάβει κανείς τους κινδύνους που απορρέουν από το γεγονός ότι το παγκόσμιο δημόσιο και ιδιωτικό χρέος διαμορφώνεται περί τα 230 τρισ. δολάρια, ξεπερνώντας το 313% του παγκόσμιου ΑΕΠ.
Στο σημείο που βρισκόμαστε σήμερα, το πάθημα δεν φαίνεται να έχει γίνει μάθημα και κανείς δεν μπορεί να πει με βεβαιότητα ότι έχει τη λύση στο πρόβλημα των υπερβολικών χρεών. Οκτώ χρόνια μετά την παγκόσμια κρίση του 2008 όλες οι μεγάλες οικονομίες έχουν αυξήσει το χρέος τους τη στιγμή που η στρατηγική μείωσης των ελλειμμάτων με κάθε τρόπο αποδεικνύεται ότι μάλλον πνίγει ακόμη περισσότερο τις οικονομίες.
Το παγκόσμιο χρέος, λοιπόν, είναι υπερτριπλάσιο της παγκόσμιας οικονομικής παραγωγής σε μία εποχή που οι κεντρικές τράπεζες τυπώνουν χρήμα με ιλιγγιώδη ρυθμό στην απέλπιδα προσπάθεια να τονώσουν τις μεγαλύτερες οικονομίες του κόσμου. Από το 2007 μόλις πέντε ανεπτυγμένες έχουν μειώσει το χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ στην πραγματική οικονομία, δηλαδή το χρέος των νοικοκυριών, των επιχειρήσεων και του κράτους. Παράλληλα, το παγκόσμιο κρατικό χρέος έχει αυξηθεί κατά 25 τρισ. δολάρια, στα 60 τρισ. δολάρια.
Σήμερα, δύο είναι οι απόψεις που επικρατούν στα κέντρα αποφάσεων. Η μία ταυτίζεται με τη σκληρή στάση της Γερμανίας και υποστηρίζει ότι η βιώσιμη ανάπτυξη επιτυγχάνεται μόνο με την σταθεροποίηση των δημοσιονομικών, τη μείωση των ελλειμμάτων και τις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις. Δηλαδή με.. μόνιμη λιτότητα κ. Dijsselbloem;
Στον αντίποδα, ορισμένοι εκτιμούν ότι οι παγκόσμιοι ηγέτες βλέπουν την οικονομία να φτάνει σε αδιέξοδο και δεν αποκλείεται να επιλέξουν την περαιτέρω αύξηση του χρέους ως μέτρο για την ενίσχυση της οικονομικής δραστηριότητας. Προς αυτή την κατεύθυνση, οι κεντρικές τράπεζες έχουν ρίξει σχεδόν 14 τρισ. δολάρια στις αγορές την τελευταία δεκαετία, ενώ οι… ψηφιακές εκτυπωτικές μηχανές της Ευρωζώνης και της Ιαπωνίας συνεχίζουν να λειτουργούν στο φουλ. Παρ’ όλα αυτά, η οικονομία δεν αναπτύσσεται σε ικανοποιητικό βαθμό υποδεικνύοντας ότι σε πολλές περιπτώσεις έχουν μεταβληθεί σημαντικά τα θεμελιώδη που επηρεάζουν τους οικονομικούς δείκτες.
Για πρώτη φορά στην ιστορία, τα μισά από τα χρέη που συσσωρεύτηκαν την τελευταία δεκαετία είναι χρέη των αναπτυσσομένων χωρών και των αναδυόμενων οικονομιών. Ενδεικτικό και ιδιαιτέρως σημαντικό το παράδειγμα της Κίνας. Το συνολικό ιδιωτικό και δημόσιο χρέος της Κίνας έχει τετραπλασιαστεί από το 2007, ξεπερνώντας τα 30 τρισ. δολάρια το 2015, έναντι 7 τρισ. δολαρίων το 2007. Διαμορφώνεται πλέον πάνω από 280% του κινεζικού ΑΕΠ, ωθούμενο από την έκρηξη της αγοράς ακινήτων και την ανάπτυξη της σκιώδους τραπεζικής.
Σύμφωνα με την McKinsey, τρεις εξελίξεις είναι ανησυχητικές: α) σχεδόν το ήμισυ του δανεισμού σχετίζεται, άμεσα ή έμμεσα, με την «φουσκωμένη» αγορά ακινήτων, β) σχεδόν τα μισά από τα νέα δάνεια αφορούν σε λογαριασμούς σκιώδους τραπεζικής που δεν υπόκεινται σε έλεγχο από τις ρυθμιστικές Αρχές και γ) το χρέος πολλών περιφερειών της Κίνας πιθανώς είναι μη βιώσιμο.
Αν, λοιπόν, οι οικονομίες χρειάζονται φρέσκο χρήμα -ήτοι νέο χρέος – για να αναπτυχθούν και η απομόχλευση αποδειχθεί δύσκολη, ο κόσμος θα πρέπει να μάθει να ζει με μεγαλύτερη ασφάλεια σε περιβάλλον υψηλού χρέους. Αυτό σημαίνει ότι θα χρειαστούν νέες τεχνικές για την διαχείριση και παρακολούθησή του, έτσι ώστε να μειωθεί ο κίνδυνος νέων κρίσεων.
Σημαντικό ρόλο, σύμφωνα πάντα με τη McKinsey θα παίξει η αποτελεσματική αντιμετώπιση της αδυναμίας εξυπηρέτησης του ιδιωτικού τομέα. Συμπερασματικά, το χρέος αναμφίβολα παραμένει ένα σημαντικό εργαλείο χρηματοδότησης της οικονομικής ανάπτυξης. Όμως πρέπει να βελτιωθεί το πως αυτό δημιουργείται, χρησιμοποιείται, ελέγχεται και αποπληρώνεται.
