Του Δημήτρη Αντωνόπουλου
Είναι η εποχή της σποράς και το μυαλό όλων όσων ασχολούνται με την γεωργία είναι στο τι θα σπείρουμε. Δεδομένου ότι τη χρονιά που πέρασε οι τιμές του σιταριού δεν ήταν καλές, η επιλογή αυτή είναι ένας συνεχής πονοκέφαλος, ο οποίος σε ακολουθεί σε κάθε σου βήμα. Με συνόδευσε λοιπόν και στο Παρίσι, όπου βρέθηκα για να επισκεφθώ μια από τις μεγαλύτερες εκθέσεις στο κόσμο στον τομέα των τροφίμων, προσπαθώντας να εξηγήσω την μεγάλη -εκρηκτική θα έλεγα- ζήτηση που έχει στις διεθνείς αγορές το κελυφωτό φιστίκι που είναι η βασική μου καλλιέργεια. Ήθελα κυρίως να καταλάβω αν αυτό είναι τυχαίο ή θα κρατήσει τα επόμενα χρόνια. Με λίγα λόγια εάν είναι καλή ιδέα να φυτεύσω λίγα ακόμη δένδρα επεκτείνοντας τον ήδη υπάρχοντα φιστικαιώνα που εκμεταλλεύομαι.
Πολλά και ενδιαφέροντα τα όσα βλέπει κανείς σε μια τέτοια έκθεση. Έχοντας όμως τον καημό μου “τι να σπείρω φέτος”, την προσοχή μου τράβηξε ένα συσκευασμένο ψωμί. Έγραφε λοιπόν με υπερηφάνεια στη συσκευασία: “700 αγρότες καλλιεργούν στην τάδε περιοχή της Γαλλίας τα σιτάρια με τα οποία φτιάχνουμε το ψωμί που σας προσφέρουμε”. Επειδή δεν κατέγραψα την εταιρεία παραγωγής υποθέτω ότι θα ήταν προϊόν κάποιας μεσαίας ή μεγάλης βιομηχανίας που είχε τη δυνατότητα να τοποθετήσει τα προϊόντα της στην Παριζιάνικη αγορά.
Αμέσως σκέφτηκα δύο πράγματα: Πρώτον, ένας αντίστοιχος ελληνικός μύλος θα έπρεπε να συγκεντρώσει σιτάρι από τουλάχιστον 8.000 παραγωγούς για να λειτουργήσει και δεύτερον ότι η αγορά επιφυλάσσει πια σήμερα έναν διαφορετικό και επώνυμο άρα και ποιο υπεύθυνο ρόλο για την γεωργία, τους γεωργούς και τους αγρότες.
Η αντιστοιχία 700 Γάλλοι σιτοπαραγωγοί με 8.000 Έλληνες συναδέλφους τους δεν είναι τυχαία. Την εκτίμησα από τις Γεωργικές στατιστικές, με μεγάλο βαθμό αυθαιρεσίας, συνεκτιμώντας την μεγαλύτερη -πενταπλάσια- έκταση την οποία καλλιεργούν και τις σαφώς μεγαλύτερες αποδόσεις -έως και 50%- που έχουν οι Γάλλοι στο μαλακό σιτάρι, αυτό δηλαδή που γίνεται ψωμί. Είναι όμως διαφορετικό να έχει ο μύλος να διαχειριστεί 700 προμηθευτές και άλλο 8.000! Το διοικητικό κόστος είναι τεράστιο! Ενα φορτηγό στη Γαλλία θα συνοδεύεται από ένα Δελτίο Αποστολής, ή οτιδήποτε άλλο παραστατικό χρησιμοποιούν εκεί, ενώ στην Ελλάδα από ένα πάκο Δελτίων. Φυσικό δεν είναι να χαθεί και κάποιο από τα συνοδευτικά έγγραφα και να επιστρατευθεί στη συνέχεια ένας ολόκληρος μηχανισμός να βρεθεί άκρη μέσω τηλεφώνων, διαπληκτισμών φωνών και απειλών; Στο κάτω κάτω οδηγό φορτηγού ζήτησες δεν ζήτησες διαχειριστή εγγράφων!
Ενα άλλο συναφές θέμα έχει να κάνει με την παραγόμενη ποιότητα των σιτηρών. Εάν αυτός ο συγκεκριμένος μύλος καταλήξει ότι από την περιοχή του χρειάζεται τα σιτάρια του να έχουν κάποια συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, πχ τόσες πρωτεΐνες ή τόσο εκατολιτρικό βάρος, έχει μια κάποια δυνατότητα να επικοινωνήσει με τους προμηθευτές του ή τους 200 ή 300 μεγαλύτερους παραγωγούς και να τους ζητήσει να κάνουν συγκεκριμένες καλλιεργητικές φροντίδες ώστε να επιδιώξει το ζητούμενο. Εδώ σε εμάς θα πρέπει αντίστοιχα να επικοινωνήσει με ορισμένες χιλιάδες, όπερ αδύνατον. Ενδεικτικό της κατάστασης αυτής, είναι η τεράστια ποικιλία σπόρων που αυτές τις ημέρες διαφημίζονται στον εξειδικευμένο τύπο, λόγω της επικείμενης σποράς. Αρα τα γαλλικά σιτάρια θα βγουν στις διεθνείς αγορές, αψεγάδιαστα και θα πληρούν τις προδιαγραφές που έχουν πουληθεί. Για τα αντίστοιχα ελληνικά φροντίζει ο καλός θεός της Ελλάδας, ο οποίος όμως φοβάμαι ότι σκέφτεται να μας εγκαταλείψει. Ας είναι καλά η ελληνική φύση που φροντίζει να διορθώνει πολλά από τα κακώς κείμενα στη γεωργία μας.
Αρα λοιπόν την επόμενη φορά που θα ακούσετε ότι εισάγονται γαλλικά σιτάρια για να φτιάξουμε ψωμί, μην πείτε ότι “ούτε αυτό δεν είμαστε ικανοί να φτιάξουμε”! Απλά άλλοι είναι πολύ πιο ικανοί από εμάς, αφού φρόντισαν νωρίς να προσαρμοστούν στα νέα δεδομένα και να δημιουργήσουν τις προϋποθέσεις διεθνούς ανταγωνιστικότητας.
Για να μη δημιουργούνται όμως ελλείπείς ή λάθος εντυπώσεις, εμείς στην Ελλάδα εκμεταλλευόμενοι την αρχή του συγκριτικού πλεονεκτήματος, αλλά και τις γενναίες κοινοτικές επιδοτήσεις του παρελθόντος, έχουμε γίνει μεγάλος παίχτης στην αγορά του σκληρού σιταριού, αυτού που πάει για ζυμαρικά. Κι εκεί όμως τα προβλήματα είναι αντίστοιχα. Ευτυχώς στον χώρο αυτό κάτι αλλάζει σιγά σιγά!
Το δεύτερο μεγάλο θέμα που σχετίζεται με τους 700 παραγωγούς, είναι ο νέος ρόλος που αναλαμβάνει σιγά σιγά η γεωργία, ως καθοριστικός κρίκος στην αλυσίδα προμήθειας φαγητού. Ολοένα και λιγότεροι άνθρωποι παράγουν οι ίδιοι έστω κι ένα μέρος του φαγητού που καταναλώνουν, πολλοί δε είναι αναγκασμένοι ή απλά προτιμούν να τρώνε έτοιμο μαγειρεμένο φαγητό σε διάφορες μορφές. Αυτό έχει οδηγήσει τους καταναλωτές να δείχνουν περισσότερο ενδιαφέρον στα υλικά, τις διαδικασίες, τους τρόπους μαγειρέματος και τελευταία σε πρωτόγνωρους χώρους για την Ελλάδα όπως είναι τα διάφορα περιβαλλοντικά αποτυπώματα, τις καλές πρακτικές σε όλα τα στάδια, την ηθική που διέπει τους συμμετέχοντες κ.α.
Έτσι λοιπόν, αν κάποιος καταναλωτής θελήσει να μάθει πως παράγεται το ψωμί που τρώει καθημερινά -και όχι κάποιο μικρό προϊόν που τρώει αραιά και πού και είναι φτιαγμένο από ένα μικρό παραγωγό- κι εάν τηρούνται κάποιες από τις προτεραιότητές του, αν για παράδειγμα ο παραγωγός χρησιμοποιεί παιδική εργασία ή εξαθλιωμένους εργάτες, αισθάνεται ότι έχει τη δυνατότητα να αναζητήσει κάποιον από τους 700 αυτούς παραγωγούς. Αισθάνεται επίσης ότι αφού αυτοί οι παραγωγοί έχουν αρχίσει να αποκτούν ονοματεπώνυμο, 700 είναι όλοι κι όλοι και είναι συγκεντρωμένοι σε ένα μέρος, δεν κάνουν ό,τι τους κατέβει, αλλά τηρούν τους κανόνες ορθής πρακτικής. Ελπίζει ο μέσος καταναλωτής, ότι ο παραγωγός αισθάνεται την ανάσα του ελέγχου της αγοράς και όχι τον εκβιαστικό έλεγχο κάποιου -συχνά διεφθαρμένου- κρατικού ελέγχου. Από την άλλη σκέφτεται, ότι οι 700 τρώνε ψωμί -κυριολεκτικά- από ένα μύλο που τους γνωρίζει με το μικρό τους όνομα, τι στο καλό δεν θα επενδύσουν στη σχέση αυτή και να σεβαστούν τους όρους του παιγνιδιού;
Με τη λογική αυτή, ο γεωργός δεν είναι πια η μια άκρη μιας ανώνυμης αλυσίδας αλλά ο υπεύθυνος προμηθευτής του καθημερινού ψωμιού του τραπεζιού σου. Ετσι αποκτά άλλον ρόλο και υπόσταση, στοιχεία που μένει να εκφραστούν σε όλα τα επίπεδα: οικονομικό, κοινωνικό πολιτικό. Αυτοί οι λόγοι κρύβονται στην ουσία πίσω από την δυσπραγία να βρεθεί ένα νέο σχήμα που θα αντικαταστήσει την άλλοτε κραταιά ΠΑΣΕΓΕΣ, την τριτοβάθμια συνεταιριστική οργάνωση που διαλύθηκε. Χρειάζονται νέοι τρόποι έκφρασης, αποτελεσματικοί, ώστε να ξαναφέρουν τους αγρότες στο προσκήνιο και να τους αποδοθεί ένας νέος ρόλος στα πράγματα. Οσο δεν βρίσκεται ο ρόλος αυτός και οι αγρότες δεν τον αναλαμβάνουν, θα διαμαρτύρονται οι εκάστοτε Υπουργοί Γεωργίας, ότι οι άλλοι συνάδελφοί τους περιφρονούν τους αγρότες, όπως έκανε ο δικός μας στο πρόσφατο συνέδριο του κόμματός του. Για να αναλάβουν τον νέο τους πολιτικό ρόλο οι αγρότες, θα πρέπει να γίνουν σύγχρονοι παίκτες στο κοινωνικό και οικονομικό γίγνεσθαι που δημιουργείται. Αλλιώς και νέα ΠΑΣΕΓΕΣ θα είναι ένα άψυχο όργανο και ο Υπουργός Γεωργίας ένας δεύτερης τάξης Υπουργός!
Ο αγρότης που είναι ένας από του 700 που προμηθεύουν καθημερινά με ψωμί την Γαλλική πρωτεύουσα, δεν έχει καμία σχέση με έναν από τους 8.000 που έσπειραν λίγο σιταράκι για να ζήσουν σε ένα χωριό στα “πλάγια” στο Δομοκό ή τα Γρεβενά. Είναι ένας υπεύθυνος επαγγελματίας που φτιάχνει με κόπο ένα χρήσιμο προιόν με όλες τις σύγχρονες προδιαγραφές, που σέβεται και προασπίζει το περιβάλλον, που εκσυγχρονίζεται και επενδύει, που συνεργάζεται με ειδικούς για να γίνει καλύτερος καθημερινά. Είναι αυτός που διεκδικεί στα μπλόκα -θυμάστε τι έγινε πέρυσι στην Γαλλία- ακριβώς διότι θέλει μερίδιο στην ζωή κι όχι στην επιβίωση!
Αυτός ο αγρότης, έχει ένα σημαίνοντα ρόλο στην σύγχρονη κοινωνία. Στην Ελλάδα έχουμε συνηθίσει όταν μιλάμε για αγρότες να εκφράζουμε μια συμπάθεια αν όχι μια συμπαράσταση στην κακομοιριά.
Θα θέλατε εσείς έναν “κακομοίρη” να σας προμηθεύει καθημερινά τα βασικά σας αγαθά;
Δε νομίζω!
* Ο κ. Δημήτρης Αντωνόπουλος είναι Αγροτοοικονομολόγος Msc -Παραγωγός Κελυφωτού Φιστικιού
