Του Νίκου Κασκαβέλη
Τα “μπάνια του λαού”, φτωχότερα αλλά ως διαχρονική σταθερά, έχουν ξεκινήσει για τα καλά. Όμως αντί για τη συνήθη ραστώνη, το πολιτικό θερμόμετρο είναι στα ύψη. Ας ξεκινήσουμε από τα διεθνή που λόγω έντασης των όσων συμβαίνουν βρίσκονται στην πρώτη γραμμή. Πριν προλάβουμε να χωνέψουμε την ιστορικής σημασίας απόφαση των Βρετανών για έξοδο από την Ε.Ε. και δούμε τις επιπτώσεις της στην πράξη, είχαμε τη νέα έξαρση του τρομοκρατικού φαινομένου (Νίκαια) και αμέσως μετά το παράδοξο πραξικόπημα στην Τουρκία, για το οποίο τόσο μελάνι χύνεται διεθνώς.
Σχετικά με το τελευταίο, είναι προφανές πως οποιαδήποτε εξέλιξη μείζονος σημασίας στη γείτονα, αφορά και τη χώρα μας που οφείλει να παρακολουθεί και να αναλύσει προσαρμόζοντας την πολιτική της. Η απόπειρα πραξικοπήματος, με τα τόσα αναπάντητα ερωτηματικά, μας αφήνει περίεργη γεύση. Η νίκη της “δημοκρατίας” τύπου Ερντογάν κατά του εξ ορισμού αντίπαλου δέους, της στρατιωτικής χούντας, άνοιξε το δρόμο για ένα πολιτικό υβρίδιο με επικίνδυνα χαρακτηριστικά, που αν όχι πρωτόφαντα, πάντως δεν τα έχουμε συναντήσει εδώ και πάρα πολύ καιρό στη διεθνή πολιτική. Ένα καθεστώς με τα εξωτερικά χαρακτηριστικά της δημοκρατίας, αλλά με τεράστια θεσμικά ελλείμματα σε επίπεδο εγγυήσεων για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τον πραγματικό έλεγχο της εξουσίας. Και το παράδοξο: στο εμβαθυνόμενο σφιχταγκάλιασμα της πολιτικής εξουσίας με το θρησκευτικό συναίσθημα (στον αντίποδα του κοσμικού κράτους τόσο της δύσης όσο και της κεμαλικής παράδοσης που πνέει τα λοίσθια), ο ηγέτης του καθεστώτος, με μεθοδεύσεις που σχεδιάστηκαν επί σειρά ετών, προβάλλει ως ο αδιαμφισβήτητος ηγεμών, ο λαοπρόβλητος αρχηγός που “απλά ικανοποιεί” τα λαϊκά αιτήματα. Ο αυταρχισμός που είδαμε και τώρα κορυφώνεται, το ψαλίδισμα των δημοκρατικών εγγυήσεων και λειτουργιών, γίνονται στο όνομα και υπό τις επευφημίες του λαού! Κι αυτό είναι πραγματικά επικίνδυνο, ιδίως στο βαθμό που θα βρει επίδοξους μιμητές.
Στη γεωπολιτική περιπλοκότητα της περιοχής, ήρθε να προστεθεί και ένας ακόμα “πονοκέφαλος” με προεκτάσεις: μιλάμε για το θέμα των 8 στρατιωτικών που ζήτησαν πολιτικό άσυλο τη στιγμή που η οργισμένη Τουρκία ζητά την άμεση έκδοσή τους. Για το θέμα δεν χρειάζονται πολλά, είναι προφανείς οι περιπλοκές του, τις οποίες αγνόησαν όσοι βιαστικά έσπευσαν να διαβεβαιώσουν (αν το έκαναν) πως η υπόθεση θα έχει γρήγορη έκβαση. Σαφέστατα και σε αυτές τις περιστάσεις λαμβάνονται υπόψη όλες οι παράμετροι (πχ διεθνών σχέσεων), όμως πριν απ’ όλα στη χώρα μας, παλιό μέλος του Συμβουλίου της Ευρώπης και στον πυρήνα της Ε.Ε., ισχύουν στο ακέραιο οι δικαιοκρατικές εγγυήσεις του κράτους δικαίου, όπως βασικά θεμελιώνεται στην ίδια την ΕΣΔΑ και στην εθνική και διεθνή νομολογία. Έτσι, η σταθερή απάντηση που οφείλει να δίνεται σε σχετικά ερωτήματα, είναι πως η διαδικασία θα εξελιχθεί με βάση τις προβλέψεις του σχετικού δικαίου και από τα αρμόδια όργανα. Αν υπήρξαν διαβεβαιώσεις κι εφόσον αυτές διαψευσθούν από τις εξελίξεις (η κρίση περί ασύλου δεν είναι σύντομη διαδικασία και ακόμα και αν απορριφθεί υπάρχει δικαίωμα τόσο για “έφεση” όσο και για προσφυγή σε ευρωπαϊκά όργανα), θα αποδειχθεί πως ήταν ακόμα ένα λάθος.
Στο εσωτερικό πεδίο η κατάσταση δεν είναι πιο ευχάριστη. Στο βασικό μας θέμα, την οικονομία, κάθε άλλο παρά ευχάριστα είναι τα μαντάτα. Την ώρα που ο λογαριασμός όλης αυτής της περιόδου, έρχεται σιγά σιγά στον καθένα, με τα ραβασάκια της εφορίας αλλά και τις μειώσεις σε μισθούς-συντάξεις που, παρά τις ρητορείες, βλέπουν οι θιγόμενοι στον τραπεζικό τους λογαριασμό, η ύφεση βαθαίνει και πάλι. Τα λουκέτα, όχι μόνο στις δεκάδες μικρές επιχειρήσεις που σταθερά κλείνουν καθημερινά, αλλά πλέον και σε επιχειρήσεις-σύμβολα για τη χώρα μας πολλαπλασιάζονται και τα “κανόνια” στην αγορά δίνουν την εικόνα ενός ντόμινο που είναι στην αρχή του. Τα capital controls, όπως άλλοτε οι “Βάσεις που έφευγαν” μένουν και η μόνη κινητικότητα είναι οι “μίζερες” και αναγκαστικές ιδιωτικοποιήσεις που γίνονται εν μέσω “δακρύων”, με δακτυλοδεικτούμενους “επενδυτές” να αποκτούν έναντι ξεροκόμματου, τα “ασημικά” του κράτους. Σε αυτό το εσωτερικό περιβάλλον, θα προστεθούν άμεσα οι απαιτήσεις της 2ης αξιολόγησης του 3ου αχρείαστου Μνημονίου Τσίπρα-Βαρουφάκη, που σίγουρα δεν θα ελαφρύνουν την κατάσταση.
Μπροστά σε όλα αυτά, ποια είναι η αντίδραση της Κυβέρνησης; Τι αντιτάσσει; Μήπως κάποιο σήμα συναγερμού για επιτάχυνση του όποιου έργου; Μια κινητοποίηση όλων των δυνάμεων, ώστε να κινηθούν τα πράγματα; Κάποιο “οργασμό” νομοθετικής και άλλης παραγωγής, να πάρει μπρος η οικονομία, να ενθαρρυνθούν κάποιοι να ρισκάρουν μερικά ευρώ, να υλοποιήσουν μια ιδέα, να κρατηθούν κάποιοι νέοι από το να “πάρουν των ομματιών τους”; Όχι. Η Κυβέρνηση, με διαδοχικά αριστοτεχνικά “βολέ στην εξέδρα”, ασχολείται με τα δικά της “σημαντικά”: τον εκλογικό νόμο, τις άδειες των καναλιών και σε λίγο με τη συνταγματική αναθεώρηση. Δεν υποτιμώ προφανώς τη σημασία των θεμάτων αυτών. Αλλά τα αξιολογώ σε σχέση με τις πραγματικές προτεραιότητες μιας χώρας σε έκτακτη ανάγκη. Κι αν στην ουσία τους είναι εξόχως σημαντικά και θα μπορούσαν, υπό συνθήκες, να οδηγήσουν σε μια πιο υγιή κοινωνία, σίγουρα δεν είναι αυτή η περίπτωση που βιώνουμε, ούτε η πρόθεση της Κυβέρνησης.
Στον εκλογικό νόμο, τα είδαμε, αναλύθηκαν και η Κυβέρνηση υπέστη μια στρατηγική ήττα που ίσως καθορίσει τις άμεσες εξελίξεις. Αντί να φέρει μια συνολική πρόταση, που θα αναδιάτασσε το σκηνικό και θα καθιστούσε το σύστημα δικαιότερο, έφερε ένα δόλιο ημίμετρο, το οποίο θα συνέβαλλε μόνο στην ακυβερνησία και τη δική της επίπλευση σε βάρος όλων. Ούτε για το πολιτικό χρήμα μας είπε, τις μεγάλες περιφέρειες, την ψήφο Ελλήνων εξωτερικού, το σταυρό προτίμησης, τίποτα. Ενέδυσε μάλιστα την απλή κατάργηση ενός (υπερβολικά μεγάλου αλήθεια) μπόνους εδρών, με ιδεολογικό μανδύα διεκδίκησης δεκαετιών. Ξέχασε πως α) η ίδια κυβερνάει 17 μήνες με αυτές τις 50 έδρες και β) ότι είχαμε ξανά απλή αναλογική προ 25ετίας και δεν έχουμε και την καλύτερη ανάμνηση. Αφού λοιπόν, δεν της βγήκε ο σχεδιασμός κυρίως από τα έγκαιρα αντανακλαστικά του ΠΑΣΟΚ στο οποίο στόχευε και αφού φλέρταρε ανόσια, όπως έχει ξανακάνει, με τις ψήφους της αντικοινοβουλευτικής Χ.Α. “ανέκρουσε πρύμναν”: “κάναμε μια αρχή, θα το ολοκληρώσουμε κλπ”.
Και τώρα, τι θα γίνουμε χωρίς βαρβάρους; Πριν καν πεθάνει ο “βασιλεύς” ανακηρύξαμε τον επόμενο. Τώρα, στόχος η “συνταγματική αναθεώρηση”. Κι επειδή από μόνη της δεν είναι επαρκώς “ταραχοποιός” για το λαϊκό συναίσθημα (και πάλι άλλωστε, δεν υπάρχει ολοκληρωμένη πρόταση, πλην “πυροτεχνημάτων” χωρίς στόχο), να την ενισχύσουμε με ακόμα ένα δημοψήφισμα, κι ας μην προβλέπεται ως διαδικασία αναθεώρησης. Πάλι η μπάλα στην εξέδρα, πάλι να μην ασχολούμαστε με τα βασικά, πάλι στάχτη στα μάτια. Η αναθεώρηση είναι εξόχως σημαντικό θέμα. Όπως και με τον εκλογικό νόμο όμως, μόνον στο βαθμό που θα ασχοληθεί με τα πραγματικά σημαντικά. Με τον θεσμικό εκσυγχρονισμό του τόπου και την απελευθέρωση των δημιουργικών του δυνάμεων από αναχρονιστικούς μηχανισμούς και παράλογες περιπλοκές.
Το Σύνταγμά μας, ως αυστηρό κατά παράδοση, προβλέπει λεπτομερώς τη διαδικασία της αναθεώρησής του στο άρθρο 110. Σε αυτό, καθόλου δεν αναφέρεται η μεσολάβηση δημοψηφίσματος, το είπε μάλιστα ο κ. Τσίπρας στην πρόσφατη συνέντευξή του. Η εμπλοκή του λαού διασφαλίζεται με τη μεσολάβηση εκλογών μεταξύ 2 “Βουλών”, αυτής που προτείνει και αυτής που αναθεωρεί. Ο λαός κατά την ψήφο του, σταθμίζει και τις προτάσεις των κομμάτων για την αναθεώρηση. Για ιδιαιτέρως τεχνικά και συχνά περίπλοκα θέματα, αποφασίζει λοιπόν κατά τρόπο λιγότερο ή περισσότερο έμμεσο. Κάθε τι άλλο, αποτελεί παράβαση του Συντάγματος και επικίνδυνο παιχνίδι με τους θεσμούς, που μας κάνει να δείχνουμε “ζήλεια” προς παρεκκλίσεις άλλου τύπου, είδαμε και πιο πάνω.
Γιατί, τι σημαίνει “συμβουλευτικό δημοψήφισμα”; Θα πει ο λαός “α” και μετά η Βουλή “β”; Κι αν είναι δεσμευτικό, στην ουσία παρακάμπτουμε τη Βουλή, που είναι όμως η μόνη διαδικασία που προβλέπει το Σύνταγμα για την αναθεώρησή του. Και δεν αναφέρομαι καν στις βασικές προτάσεις που έχουν ακουστεί, θα υπάρξει πλήρης ανάλυση. Να υπενθυμίσω απλά πως στο πλαίσιο του Συντάγματος που ισχύει, μεταβολή πολιτεύματος δεν είναι ανεκτή. Κάτι τέτοιο συνιστά τεχνικά “επανάσταση” και η νέα Βουλή γίνεται “Συντακτική”. Προφανώς και συμβαίνει αυτό στην ιστορία, αλλά κατόπιν εντελώς ριζικών μεταβολών και συντριπτικού λαϊκού αιτήματος. Συνιστά θεμελιώδη αλλαγή, που δεν εξαντλείται σε 1-2 τεχνικά ζητήματα. Γι’ αυτό και απεφεύχθη συνειδητά στην Ιστορία. Ο Ελ. Βενιζέλος, αναλαμβάνοντας την εξουσία το 1910, σε συνθήκες απολύτως ρευστές, αντιστάθηκε στο πλήθος που φώναζε στο Σύνταγμα “Συντακτική” και με απόλυτο τρόπο και τόνο επέβαλε την άποψή του. “Είπα, Αναθεωρητική”! Όποιος εμπιστεύεται τον κ. Τσίπρα να κάνει αυτό που δεν έκανε ο Βενιζέλος, να σηκώσει το χέρι.
Η χώρα βυθίζεται ολοένα σε ένα καθοδικό σπιράλ, προκαλούμενο από ανικανότητα και αναβλητικότητα. Αντί να ασχολείται με τα πραγματικά σημαντικά και παρά τα συνεχή μαθήματα από την πραγματικότητα, συνεχίζει να πολεμά “ανεμόμυλους”. Η Κυβέρνηση, αντιμέτωπη με το τέρας που η ίδια εξέθρεψε, δεν έχει ολοκληρώσει τη στροφή προς το ρεαλισμό, όπως αρκετοί βιάζονται να ισχυριστούν. Ίσως αυτό να είναι ενάντιο στο “DNA” της. Χωρίς εξωτερικούς εχθρούς, χωρίς βαρβάρους, δεν μπορεί να πορευτεί. Αν όμως δεν μπορεί να λύσει τα προβλήματα, αν είναι “κουρασμένη”, το παιχνίδι με τους θεσμούς δεν είναι η λύση. Είτε η Κυβέρνηση το αντιλαμβάνεται και σκοπίμως εξαπατά, είτε δεν το αντιλαμβάνεται, το συμπέρασμα είναι πως είναι ανεπαρκής. Το θέατρο σκιών δεν παραπλανά κανέναν. Αν σταματήσατε να “αυταπατάσθε” δείτε την αλήθεια κατάματα, ζητείστε ουσιαστικά συναινέσεις και κυβερνείστε. Αλλιώς, πάμε γι’ άλλα.
* Νίκος Κασκαβέλης, δικηγόρος – ΜΔΕ “Ευρωπαϊκή Διοίκηση και Πολιτική” – Msc Business for Lawyers
