Για άλλη μια φορά, οι δημοσκόποι έπεσαν έξω. Την Πέμπτη κοιμηθήκαμε με τη Βρετανία μέσα στην Ευρώπη και ξυπνήσαμε, το πρωί της Παρασκευής, να έχει φύγει! Κάπως παρόμοια και στην Ισπανία: ενίσχυση των Podemos και δεύτερο κόμμα τους έδειχναν τα exit poll -κάποιοι, μάλιστα, βιάστηκαν να πανηγυρίσουν…-, τελικά παρέμειναν τρίτοι, με τους Σοσιαλιστές στη δεύτερη θέση.
Η αποτυχία των δημοσκοπήσεων δεν είναι, βέβαια, καινούργιο φαινόμενο. Στις αμερικανικές εκλογές του 1948, κανείς δεν είχε προβλέψει τη νίκη Τρούμαν, αν και τότε τα “εργαλεία” των εκλογολόγων δεν ήταν εξελιγμένα. Το ίδιο συνέβη και στις γερμανικές εκλογές του 2005. Ωστόσο, τον τελευταίο καιρό, η αποτυχία των δημοσκόπων έχει πάρει χαρακτήρα πανδημίας! Θυμόμαστε, και στα δικά μας, την παταγώδη αποτυχία των δημοσκοπικών εταιρειών τόσο στο περσινό ελληνικό δημοψήφισμα όσο και στις εκλογές του Σεπτέμβρη. Η αποτυχία έχει γίνει ο κανόνας, και η επιτυχής πρόβλεψη η εξαίρεση. Γιατί;
1. Η εύκολη απάντηση, που έχουμε ακούσει πολλές φορές, ειδικά στην Ελλάδα, είναι η “διαπλοκή”: οι δημοσκοπικές εταιρείες εξυπηρετούν συμφέροντα. Δελεαστική, αλλά ισοπεδωτική ερμηνεία. Ακόμα κι αν υπάρχουν “παρατράγουδα”, που έχουν υπάρξει, μια τέτοια ερμηνεία αδικεί και τους επιστήμονες, που κάνουν τη δουλειά τους, και, κυρίως, δεν μπορεί να ερμηνεύσει το φαινόμενο. Δεν βγάζει νόημα γιατί, για παράδειγμα, τα “συμφέροντα” να πριμοδοτούσαν τους Podemos ή το Brexit -εκτός αν πάμε πια σε εντελώς συνωμοσιολογικές λογικές.
2. Ένας δεύτερος λόγος, στον οποίο αξίζει να σταθούμε, είναι η ακαταλληλότητα του δείγματος. Είναι κοινό μυστικό ότι ένα μεγάλο ποσοστό πολιτών αρνείται να απαντήσει στις ερωτήσεις των δημοσκόπων και κλείνει το τηλέφωνο -για να μην αναφέρουμε και αυτούς που, λόγω κρίσης, δεν έχουν πια σταθερό τηλέφωνο. Έτσι, το δημοσκοπικό δείγμα γίνεται ακατάλληλο.
3. Ένας τρίτος λόγος είναι οι “αναποφάσιστοι”, που μαζί με αυτούς που δηλώνουν ότι θα ρίξουν λευκό / άκυρο ή ότι δεν θα πάνε να ψηφίσουν (οι τρεις αυτές κατηγορίες συγκροτούν, στη γλώσσα των εκλογολόγων, τη λεγόμενη “αδιευκρίνιστη” ψήφο) συγκροτούν ένα μεγάλο ποσοστό που, συχνά, πλησιάζει το ένα τρίτο των ψηφοφόρων. Ένα μεγάλο μέρος από αυτούς είτε αποφασίζει την τελευταία στιγμή και συχνά αλλάζει, πριν την κάλπη, τη γνώμη του. Αποτυγχάνουν, όμως, και τα exit poll, άρα το ερώτημα “γιατί αποτυγχάνουν οι δημοσκοπήσεις ” παραμένει ή δεν ερμηνεύεται μόνο με την ψήφο των “αναποφάσιστων”.
4. Ο τέταρτος, σοβαρός λόγος, είναι η ρευστότητα του εκλογικού σώματος. Από τη στιγμή που η κρίση, σε όλη την Ευρώπη, έχει καταργήσεις τις παραδοσιακές πολιτικές προσδέσεις (κάποιος που ψήφιζε, για παράδειγμα, σταθερά δεξιά ή σοσιαλιστές), καθώς πολιτικοί χώροι που κυριάρχησαν στη μεταπολεμική Ευρώπη (όπως η σοσιαλδημοκρατία) καταρρέουν, ο καθένας μπορεί να ψηφίσει οτιδήποτε. Να μετακινηθεί προς πολλές κατευθύνσεις. Γι’ αυτό και δεν μπορεί να προβλεφθεί (με “αναγωγή” στους “αποφασισμένους”, όπως γινόταν μέχρι τώρα) η ψήφος των “αναποφάσιστων”. Γι’ αυτό έχουν περιορισμένη αξία οι συγκρίσεις με το τι ψήφισε ο ίδιος άνθρωπος σε προηγούμενες εκλογικές αναμετρήσεις. Γι’ αυτό ένα γεγονός της τελευταίας στιγμής (όπως το Brexit στην περίπτωση της Ισπανίας) μπορεί να κρίνει το αποτέλεσμα, ακόμα και σε άλλη χώρα -η παγκοσμιοποίηση.
Το θέμα είναι πολύ σοβαρό και υπερβαίνει τις δημοσκοπήσεις: αφορά συνολικά την πολιτική. Θα το βρίσκουμε, όπως φαίνεται, μπροστά μας, συνεχώς από εδώ και πέρα. Γιατί αυτή η ρευστότητα δεν αφορά μόνο τις προβλέψεις, είναι πλέον δομικό στοιχείο της πολιτικής ζωής των ευρωπαϊκών κρατών, στον 21ο αιώνα. Οι παλιές προσδέσεις με κόμματα έχουν χαλαρώσει, ή και ακυρωθεί, και το τοπίο μοιάζει με κινούμενη άμμο. Και αυτό μπορεί να κρύβει εκπλήξεις προς το καλύτερο (όπως π.χ. η άνοδος του ΣΥΡΙΖΑ ή των Podemos, τα τελευταία χρόνια) αλλά και προς το χειρότερο (βλέπε Λεπέν, Φάρατζ, Αυστρία). Το παιχνίδι είναι ανοιχτό…
