Τρίτη, 19 Μαρτίου, 2024

Τί συμφέρει (τήν Ἐκκλησία);

Ἡ (ἐπι)κοινωνία μέ τή Δυτική Ἐκκλησία ἤ τό σχίσμα μέσα στήν Ἀνατολική Ἐκκλησία ;

του ομότιμου καθηγητή Θεολογικής Σχολής Παναγιώτη Μπούμη

Ἀρχίζουμε μέ τούς λόγους τοῦ Κυρίου πρός τό μαθητή του Πέτρο μετά τήν ἀποκατάστασή του πού περιέχονται στό 21ο Κεφάλαιο τοῦ Εὐαγγελίου τοῦ Ἰωάννου καί στούς στίχους: «20. Ἐπιστραφείς δέ ὁ Πέτρος βλέπει τόν μαθητήν ὅν ἠγάπα ὁ Ἰησοῦς (τόν Ἰωάννην) ἀκολουθοῦντα . . . 21. Τοῦτον ἰδών ὁ Πέτρος λέγει τῷ Ἰησοῦ· Κύριε οὗτος δέ τί; 22. Λέγει αὐτῷ ὁ Ἰησοῦς· ἐάν αὐτόν θέλω μένειν ἕως ἔρχομαι, τί πρός σέ; Σύ ἀκολούθει μοι. 23. Ἐξῆλθεν οὖν ὁ λόγος οὗτος εἰς τούς ἀδελφούς ὅτι ὁ μαθητής ἐκεῖνος (ὁ Ἰωάννης) οὐκ ἀποθνῄσκει· καί οὐκ εἶπεν αὐτῷ ὁ Ἰησοῦς ὅτι οὐκ ἀποθνῄσκει, ἀλλ’ ἐάν αὐτόν θέλω μένειν ἕως ἔρχομαι, τί πρός σέ;».

Οἱ λόγοι αὐτοί εἶναι ἐπιγραμματικοί καί αἰνιγματικοί, ἀλλά καί περιεκτικοί. Περιέχουν πλούσιους συμβολισμούς καί σημαντικά μηνύματα μεταξύ τῶν ὁποίων τά ἑξῆς:
1) Ὁ Κύριος προτρέπει τό μαθητή Του καί ἀπόστολο πλέον Πέτρο, καί φυσικά ὅλους ὅσοι θέλουν νά ἐπέχουν τή θέση καί τήν ἀποστολή τοῦ Πέτρου, νά τόν ἀκολουθοῦν.
2) Ὁ Κύριος διαβεβαιώνει τόν Πέτρο ὅτι θέλησή Του εἶναι νά μείνει ὁ μαθητής καί ἀπόστολος καί εὐαγγελιστής Ἰωάννης ἕως ὅτου ἔλθει, προφανῶς κατά τή Β΄ Παρουσία.

Ἀλλά ποιό τό περιεχόμενο τῶν λόγων αὐτῶν τοῦ Κυρίου, τί σημαίνουν ἀντιστοίχως;
1) Τό «ἀκολούθει μοι» δέν σημαίνει ἀσφαλῶς νά πηγαίνει βαδίζοντας στούς δρόμους ἀπό πίσω του. Ὁ Κύριος δέν ἦταν κοσμικός ἄρχοντας μέ ἀκολούθους. Ἀλλά σημαίνει μεταφορικῶς νά ἀκολουθεῖ τούς λόγους Του καί τίς πράξεις Του, τό παράδειγμά Του καί γενικῶς τήν ἀλήθειά Του. Αὐτό φαίνεται σαφῶς μέ τή βοήθεια τοῦ χωρίου «Εἴ τις θέλει ὀπίσω μου ἐλθεῖν (ἀκολουθεῖν), ἀπαρνησάσθω ἑαυτόν καί ἀράτω τόν σταυρόν αὐτοῦ καί ἀκολουθείτω μοι» (Ματθ. 16,24 καί Μάρκ. 8,34 κ.ἄ.). Αὐτό φυσικά ἀπευθύνεται καί σέ ὅσους θέλουν νά ἐπέχουν τή θέση τοῦ Πέτρου, στήν Πέτρειο Ἐκκλησία.

2) Καί τό «ἐάν αὐτόν θέλω μένειν ἕως ἔρχομαι» δέν σημαίνει ὅτι ὁ Κύριος θέλει νά ζήσει ὁ Ἰωάννης, ἕως ὅτου ἔλθει πάλιν κατά τή Β΄ Παρουσία καί νά μήν πεθάνει, ὅπως ὁ ἴδιος ὁ Ἰωάννης μᾶς ἐξηγεῖ στόν 23 στίχο. Προφανῶς θέλει ὁ Κύριος οἱ διάδοχοι τοῦ Ἰωάννη, οἱ ἐπέχοντες τή θέση του, οἱ ἐκπρόσωποί του, δηλαδή ἡ Ἰωάννειος Ἐκκλησία, νά διατηρηθεῖ ἕως τήν Β΄ Παρουσία. Ἀκόμη θέλει, θά λέγαμε, καί ἡ παράδοσή του, ἡ διδασκαλία του, τά γραπτά του νά διατηρηθοῦν μέχρι τῆς συντελείας τοῦ κόσμου.
Ἀλλά δέν τελειώνουν ἐδῶ οἱ ἀποκαλύψεις καί οἱ συμβολισμοί τοῦ εὐαγγελιστῆ Ἰωάννη.
Ὁ Ἰωάννης συνεχίζει στό βιβλίο του «Ἡ Ἀποκάλυψις τοῦ Ἰωάννου»: ἐκεῖ στά τρία πρῶτα κεφάλαια καί συγκεκριμένως στίς ἑπτά ἐπιστολές πού ὑπάρχουν σ’ αὐτά προλέγει μέ συμβολισμούς καί ἱστορικά γεγονότα τήν πορεία τῶν δύο αὐτῶν Ἐκκλησιῶν Ἀνατολῆς καί Δύσεως ἀνά τούς αἰῶνες. Ἡ παράθεση τῶν ἐξελίξεων μέσα σ’ αὐτές τίς Ἐκκλησίες καί στούς τόπους καί τίς χῶρες ἐντός τῶν ὁποίων ὑπάρχουν καί δροῦν, καθώς καί ἡ σχέση τους μέ αὐτές τίς κοινωνίες ἐκτίθενται μέσα στίς ἐφτά αὐτές ἐπιστολές ἐναλλάξ, ἀλληλοδιαδόχως ἀρχίζοντας ἀπό τή Δυτική Ἐκκλησία. Ἔτσι στίς ἐπιστολές 1,3,5 καί 7 ἐκτίθενται τά τῆς Δυτικῆς Ἐκκλησίας, ἐνῶ στίς ἐνδιάμεσες ἐπιστολές 2,4 καί 6 ἐκτίθενται τά τῆς Ἀνατολικῆς Ἐκκλησίας.

Αὐτή ἡ ἐναλλαγή ἀνταποκρίνεται καί στό γνωστό ἱστορικό σχῆμα-νόμο τῆς Ἱστορίας, σύμφωνα μέ τόν ὁποῖο ἡ ἱστορία δέν ἀκολουθεῖ τήν εὐθύγραμμη πορεία, ἀλλά ἐξελίσσεται ἑλικοειδῶς, σπειροειδῶς. Πάντως ἐδῶ τό σχῆμα αὐτό τῆς παραθέσεως μᾶλλον σημαίνει τήν ἰσοτιμία τῶν δύο αὐτῶν Ἐκκλησιῶν . Φαίνεται ὅμως ὅτι ὁ Ἰωάννης δέν κάνει λόγο μέχρις ἐδῶ εἰδικῶς γιά τίς σχέσεις τῶν δύο Ἐκκλησιῶν αὐτῶν οὔτε γιά τή μορφή διοικήσεως-πολιτεύματός τους. Ἴσως ἦταν ἀρκετό νά ποιμαίνεται κάθε Ἐκκλησία μέ τίς ἀρχές τοῦ Εὐαγγελίου καί τῆς ἀποστολικῆς παραδόσεως.
Στή συνέχεια ὡστόσο μέ τήν ὤθηση καί τό φωτισμό τοῦ Ἁγίου Πνεύματος μᾶς ἄφησε ὑποδείξεις καί γιά τά σοβαρά αὐτά θέματα.

Αὐτό τό συνάγουμε ἀπό τή Β΄ καί Γ΄ ἐπιστολή του, οἱ ὁποῖες πρέπει νά διαβάζονται προσεκτικά καί συνδυαστικά. Καί κατά πρῶτον μέ τήν ἀντιπαραβολή τῶν στίχων 1 καί 13 τῆς Β΄ ἐπιστολῆς του πρός τήν μία «Κυρία» Ἐκκλησία (βλ. Γ΄ Ἰω. 9) ἀναπηδοῦν κάποιες διαπιστώσεις καί ἐρωτήματα, τά ὁποῖα ὁδηγοῦν σέ μερικά πορίσματα, ὅπως παραθέσαμε ὑποδειγματικῶς καί ἀποδεικτικῶς καί στό προηγούμενο ἄρθρο μας μέ τίτλο «Ὁ Εὐαγγελιστής Ἰωάννης πρός τή Δυτική Ἐκκλησία καί τή σχέση της πρός τήν Ἀνατολική» .
Οἱ στίχοι αὐτοί ἔχουν ὡς ἑξῆς: «1. Ὁ πρεσβύτερος ἐκλεκτῇ κυρίᾳ καί τοῖς τέκνοις αὐτῆς, οὕς ἐγώ ἀγαπῶ ἐν ἀληθείᾳ, καί οὐκ ἐγώ μόνος, ἀλλά καί πάντες οἱ ἐγνωκότες τήν ἀλήθειαν» καί «13. Ἀσπάζεταί σε τά τέκνα τῆς ἀδελφῆς σου τῆς ἐκλεκτῆς».
Τά δεδομένα αὐτῶν τῶν στίχων εἶναι τά ἑξῆς:
1) Ἡ πρώτη κυρία-ἀδελφή δέν εἶναι τοπική Ἐκκλησία, ἀλλά ὑπερτοπική καί ὑπερχρονική. Ἐπίσης ἀπό τό στίχο 13 μαθαίνουμε ὅτι ἡ ἐκλεκτή αὐτή κυρία, ἡ παραλήπτρια τῆς ἐπιστολῆς, εἶχε καί μία ἄλλη ἀδελφή ἐκλεκτή μέ τέκνα καί αὐτή, τῶν ὁποίων ὅμως ὁ Ἰωάννης ὡσαύτως δέν δίνει ὀνόματα, ὥστε νά ἔχουμε κάποιο προσδιορισμό τῶν προσώπων. Ἴσως δέν ἦταν ἀπαραίτητο ἤ θά ἔχει τό λόγο του. Πάντως ἔτσι τίς ἐξισώνει.
2) Γιατί ὁ Ἰωάννης στέλνει ἀσπασμούς πρός τήν παραλήπτρια τῆς ἐπιστολῆς του μόνο ἀπό τά τέκνα τῆς ἀδελφῆς της καί ὄχι ἀπό τήν ἴδια τήν ἀδελφή της; Εἶχε μεσολαβήσει κάτι;
3) Τά παιδιά αὐτῆς τῆς ἀδελφῆς δέν στέλνουν ἀσπασμούς πρός τά παιδιά τῆς παραλήπτριας ἀδελφῆς τῆς ἐπιστολῆς, ἐνῶ ἡ ἐπιστολή ἀπευθύνεται καί πρός τά παιδιά αὐτῆς, ὅπως εἴδαμε στόν 1ο στίχο. Εἶχε συμβεῖ κάτι καί τί;
4) Τούς ἀσπασμούς πού ἔστειλε ὁ Ἰωάννης ἀπό τά τέκνα τῆς ἀδελφῆς ποῦ τά συνήντησε; Ἔμενε στό σπίτι τους ἤ στῆς μητέρας τους ἤ στήν περιοχή τους; Καί τότε γιατί ἀπό τή μητέρα τους δέν στέλνει; Μήπως δέν ὑπῆρχε πιά; Μήπως δέν ζοῦσε; Πάντως ἀπό τά συμφραζόμενα δέν συνάγεται κάτι τέτοιο: Ἐκλεκτή τή λέει, ὄχι μακαριστή. Κάποιος ἄλλος λόγος θά ὑπάρχει.
5) Ὅλα αὐτά τά στοιχεῖα κάτι ὑποκρύπτουν, κάτι συμβολίζουν. Ἐμεῖς νομίζουμε ὅτι μιλάει γιά τίς δύο ἀδελφές ὑπερτοπικές καί ὑπερχρονικές Ἐκκλησίες τῆς Δύσεως καί τῆς Ἀνατολῆς. Ἀπό τίς τοπικές Ἐκκλησίες τῆς Ἀνατολῆς στέλνει τούς ἀσπασμούς στήν ἑνιαία Ἐκκλησία τῆς Δύσεως. Οἱ Ἐκκλησίες τῆς Ἀνατολῆς εἶναι ὁ οἰκεῖος τόπος τοῦ Ἰωάννου. Εἶναι ἡ Ἰωάννειος Ἐκκλησία.
6) Νομίζουμε περαιτέρω ὅτι μέ αὐτές τίς ἁδρές, ἁπλές, ἀλλά περιεκτικές γραμμές ὁ Ἰωάννης προλέγει καί ἐπιβεβαιώνει τήν ὕπαρξη τῶν δύο μεγάλων  Ἐκκλησιῶν, τή  συγκρότησή  τους  καί  τήν  ἐξέλιξη  τῶν  πολιτευμάτων  τους, ὅσον  ἀφορᾶ  τή  διάρθρωσή  τους.

7)  Εἰδικῶς  δέ  σύμφωνα  μέ  τήν  ἐπιστολή  ὡς  πρός  τήν  ἐξέλιξη  τῆς  διάρθρωσής  τους  βλέπουμε  μία  ἀντιστροφή  στήν  πορεία  τους. Ἡ  παραλήπτρια  ἀδελφή  στήν  ἀρχή  εἶχε  τά  τέκνα  της  ἐμφανῶς  ὡς  ἰδιαίτερες  τοπικές  Ἐκκλησίες. Δέν  ἦταν  συμπαγής, μονοκρατορική. Στή  συνέχεια  (μεταγενεστέρως)  βλέπουμε  ὅτι  οἱ  ἀσπασμοί  ἀπευθύνονται  (στό  στίχ.  13)  μόνο  σ’  αὐτή. Τά  τέκνα  της  ἀγνοοῦνται. Εἶχε  γίνει  πλέον  ἑνιαία. Ἡ  Ρώμη  «ἐκάλυπτε»  τά  τέκνα  της, δηλαδή  τίς  τοπικές  Ἐκκλησίες  της.

8)  Ἀντιθέτως  ἡ  δεύτερη  ἀδελφή  ἦταν  διακλαδωμένη  ἀπό  τήν  ἀρχή  μέ  τά  τέκνα  της. Μέ  αὐτά  ὑφίστατο. Στή  συνέχεια  (μεταγενεστέρως)  «ὑποχωρεῖ»  αὐτή  ὡς  «μητέρα»  καί  ἐμφανίζονται  στό  προσκήνιο  ἐντονότερα  (κατά  τούς  ἀσπασμούς  τοῦ  13ου  στίχου)  τά  τέκνα  της, οἱ  αὐτοκέφαλες  ὀρθόδοξες  Ἐκκλησίες. Οἱ  τοπικές  ὀρθόδοξες  αὐτοκέφαλες  Ἐκκλησίες  τῆς  δίνουν  ἄλλη  μορφή, διαμόρφωση, ἴσως  καί  πιό  δημοκρατική.

9)  Αὐτά  ὅλα  τά  δεδομένα  κάλλιστα  μᾶς  ὁδηγοῦν  στό  νά  ἐφαρμόσουμε  καί  συγχρόνως  νά  ἐπιβεβαιώσουμε  τό  καί  ἀπό  τήν  ἐκκλησιαστική  ἱστορία  ἀνωτέρω  σχῆμα  τῆς  συστάσεως  ἤ  καί  λειτουργίας  τοῦ  πολιτεύματος  τῶν  δύο  μεγάλων τμημάτων τῆς Ἐκκλησίας, αὐτῶν τῆς Δύσεως καί τῆς Ἀνατολῆς .
10) Ἔτσι δικαιολογεῖται ἡ μεγάλη σημασία τῶν δύο αὐτῶν «προσώπων»-ἀδελφῶν, ὥστε νά ἀσχοληθεῖ ὁ Ἰωάννης εἰδικῶς καί ἡ ἐπιστολή του νά τεθεῖ στήν Ἁγία Γραφή ὡς καθολική.
Μετά ἀπό αὐτά μποροῦμε νά προσθέσουμε τά ἑξῆς μέ ἀρκετή βεβαιότητα: Μέ τήν ἐπιστολή τοῦ Ἰωάννου πρός τή Δύση-Ρώμη καί τά τέκνα της (στίχ. 1), καθώς καί τούς ἀσπασμούς τῶν τέκνων τῆς ἀνατολικῆς Ἐκκλησίας πρός Αὐτήν μόνο καί ὄχι τά τέκνα της (στίχ. 13) εἶχε προείδει τή συγκεντρωτική ἐξουσία πού ἀπόκτησε μέ τήν πάροδο τῶν χρόνων. Ἡ Ρώμη ἐπικράτησε ἔναντι τῶν λοιπῶν τοπικῶν Ἐκκλησιῶν τῆς Ρωμαιοκαθολικῆς Ἐκκλησίας. Ὥστε ἀρκοῦσε ὁ ἀσπασμός τῶν τοπικῶν Ἐκκλησιῶν τῆς Ἀνατολῆς, γιά νά ἀπευθύνεται καί πρός ὅλες τίς τοπικές Ἐκκλησίες τῆς Δύσεως.
Ἀντιθέτως βλέπουμε ὅτι ὁ ἀσπασμός τῆς Ἀνατολικῆς Ἐκκλησίας δέν ἀπευθύνεται πρός τή Δυτική ἀπό ἕνα πρόσωπο, ἀπό μία κεντρική Ἐκκλησία, ἀλλά ἀπό ὅλες τίς τοπικές Ἐκκλησίες τῆς Ἀνατολῆς. Καί λέμε καί τονίζουμε ὅτι δέν ἀπευθύνεται μόνο ἀπό κάποιο, ἕνα, μοναδικό κέντρο, ἀλλά ἀπό ὅλα τά τέκνα, ὅλες τίς τοπικές Ἐκκλησίες ἰσοτίμως, χωρίς καμμία ὑπεροχική θέση κάποιας ἀπό αὐτές.

Ἐπίσης πρέπει νά προσεχθεῖ ἰδιαιτέρως ὅτι στέλνεται ἀπό ὅλα. «Ἀσπάζεται τά τέκνα», ὄχι ἁπλῶς μερικά, ὄχι ὁρισμένα, ἀλλά ὅλα μαζί, προφανῶς ἑνωμένα καί συνεννοημένα καί ὄχι διασπασμένα. Ἔτσι ὁ Ἰωάννης ἐμμέσως ἀποδοκιμάζει κάθε διασπαστική τάση μέσα στό χῶρο τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας. Ἤ κάθε τάση ἀσυνεννοησίας μεταξύ τους, κάθε τάση μονοκρατορίας. Ἀποδοκιμάζει κάθε σχίσμα.
Παρά ταῦτα νομίζουμε ὅτι μέ τόν γενικό αὐτό ἀσπασμό δέν ἀποδοκιμάζει τήν (ἐπι)κοινωνία τῶν τοπικῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν ἐν συμφωνίᾳ καί ὁμονοίᾳ πρός τή Ρωμαιοκαθολική Ἐκκλησία, ὅταν γίνεται βάσει τῆς ἀγάπης ἐν ἀληθείᾳ, ὅπως λέει στούς 3,4,5 καί 6 στίχους τῆς ἴδιας Β΄ Ἐπιστολῆς του.
Περαιτέρω βλέπουμε ὅτι ἀποδοκιμάζει τή θέση καί τή συμπεριφορά τοῦ ὁποιουδήποτε πάπα, ὁ ὁποῖος ὁμοιάζει μέ τόν «φιλοπρωτεύοντα Διοτρεφή» (Γ΄ 9-11), ὅπως προφανῶς ἐπιτιμητικῶς τόν χαρακτηρίζει. Διοτρεφής σημαίνει αὐτόν πού ἔχει καί τρέφεται μέ τίς ἰδέες καί τίς ἰδιότητες πού ἀποδίδονταν στό Θεό τοῦ Ὀλύμπου, τό Δία.
Ἐξ ἄλλου προτρέπει ὁ Ἰωάννης τά θεσμικά ὄργανα (Συνόδους, ἐπισκόπους κ.τ.λ.) τῆς Ἀνατολῆς νά μιμοῦνται τόν καλό Πάπα Δημήτριο καί τούς ὁμοίους του, ὁ ὁποῖος ἔχει τήν καλή μαρτυρία. Γράφει «μεμαρτύρηται ὑπό πάντων καί ὑπ’ αὐτῆς τῆς ἀληθείας· (τόν ὁποῖο) καί ἡμεῖς μαρτυροῦμεν» (στ. 11-12).

Κατόπιν τούτων τῶν λόγων τοῦ Ἰωάννου, καθώς καί τοῦ Ἰω. 21,20-23 καί τῶν τριῶν πρώτων κεφαλαίων τῆς Ἀποκαλύψεως, νομίζουμε ὅτι εἶναι αὐτονόητο, τί συμφέρει καί τί πρέπει νά προτιμήσουμε καί νά προωθήσουμε: Τήν προσέγγιση, ἐπικοινωνία καί κοινωνία μέ τή Ρωμαιοκαθολική Ἐκκλησία ἤ τή διάσπαση καί τό σχίσμα μέσα στήν Ἀνατολική Ἐκκλησία;
Ποιός ἤ ποιοί θά πρωτοστατήσουν στό καλό καί ποιοί θά ἀναλάβουν τίς εὐθύνες τους;

Παναγιώτης Ἰ. Μπούμης
Ὁμότ. Καθηγητής Παν/μίου Ἀθηνῶν

 

 

ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΝΕΑ

ΤΟ ΝΑΥΑΓΙΟ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ 74 (VIDEO)

Δείτε τα νέα επεισόδια της δραματικής σειράς ΤΟ ΝΑΥΑΓΙΟ που ξεκίνησε στο MEGA. ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ 74 Η Φανή επιστρέφει για μια τελευταία φορά στην κάμαρα του Πέτρου, για να...