Του Θανάση Κ.
Επειδή πολλά γίνονται στο διεθνή μας περίγυρο – και πολλά ακούγονται μέσα στην Ελλάδα για την εξωτερική Πολιτική – επιτρέψτε μου μερικές παρατηρήσεις.
Πρώτον: Αυτό που ονομάζουμε «εξωτερική Πολιτική» συνιστά στην ουσία μια συνεχή άσκηση:
Ευθυγράμμισης-Αντιπαράθεσης εθνικών συμφερόντων!
(Alignment of National Interests – Configurations and Conflicts of Allied Interests).
Αντικείμενο της Εξωτερικής Πολιτικής για κάθε χώρα είναι βρεθεί σε εκείνη την «ευθυγράμμιση» (με τα συμφέροντα άλλων), ώστε να επιτύχει τα περισσότερα ή να κινδυνεύσει λιγότερο.
Αντικείμενο Εξωτερικής Πολιτικής ΔΕΝ είναι η πραγμάτωση κάποιου πομπώδους… «παγκόσμιου Ιδανικού»!
(Όπως η κατάλυση της Αποικιοκρατίας, η καταστροφή του Καπιταλισμού, η Σωτηρία της Γης κλπ.)
Τα μεγαλόστομα «ιδανικά» είναι πολλές φορές απαραίτητα για να σταθεροποιήσουν μακροχρόνιες συμμαχίες κρατών ή τα επικαλούνται για να «τσιμεντώσουν» ένοπλες συγκρούσεις ανάμεσά τους.
Αλλά ποτέ δεν υπήρξαν η «ουσία» της Εξωτερικής Πολιτικής.
(Αυτή είναι η «Ρεαλιστική προσέγγιση» – και από την εποχή του Θουκυδίδη τουλάχιστον, δεν υπήρξε άλλη…)
Δεύτερον, «δικαίωμα» στην Εξωτερική Πολιτική έχουν όλες οι χώρες – μικρές μεσαίες και μεγάλες. Απλώς το ασκούν με άλλους όρους: Οι μεγάλες χρησιμοποιούν με τον καλύτερο τρόπο το «μέγεθός» τους. Ενώ οι πιο μικρές αξιοποιούν τα συγκριτικά τους πλεονεκτήματα και τη θέση τους.
Καμία τάξη μεγέθους δεν καταδικάζει μια μικρή χώρα να παραμείνει στο περιθώριο των ισχυρών γειτόνων της ή στο έλεος ενός… ανελέητου «εχθρού».
Τα παραδείγματα άφθονα:
Το Ισραήλ είναι περίπου όσο η… Πελοπόννησος σε μέγεθος (και σε πληθυσμό το 70% της Ελλάδας!) Οι Άραβες απέναντί της είναι 5 φορές περισσότεροι απ’ ό,τι η Τουρκία! Κι είχαν αποφασίσει να… εξαλείψουν το Ισραήλ από το χάρτη! Δεν τα κατάφεραν! Και τις τρείς φορές που ξεκίνησαν πόλεμο εναντίον του Ισραήλ, το Ισραήλ τους κέρδισε κατά κράτος (1948, 1956, 1967)!
To Βιετνάμ των δύο πρώτων μεταπολεμικών δεκαετιών. Τα έβαλε διαδοχικά με τρείς πανίσχυρους αντιπάλους: τους Γάλλους Αποικιοκράτες τη δεκαετία του ’50 (όταν η χώρα διαμελίστηκε), τους Αμερικάνους «ιμπεριαλιστές» από τα μέσα της δεκαετίας του ’60 ως τα μέσα της δεκαετίας του ’70 και τους Κινέζους «κομμουνιστές», στα τέλη της δεκαετίας του ’70.
Αυτοί τα έβαλαν με όλους τους «κακούς» της σύγχρονης παγκόσμιας ιστορίας!
Το Βιετνάμ, όχι μόνο επικράτησε και τις τρείς φορές κατά ασύμμετρα ισχυρότερων εχθρών, αλλά κατάφερε να ενοποιηθεί και να επιβληθεί σε γειτονικές χώρες (Καμπότζη) που είχαν αποτελέσει «προπύργια» ξένων επιβουλών εναντίον του (από Αμερικανούς αρχικά και Κινέζους αργότερα)…
–Υπάρχουν δεκάδες ιστορικά παραδείγματα μικρών κρατών που τα έβαλαν και επικράτησαν κατά πανίσχυρων γειτόνων – παλαιότερα και πιο πρόσφατα.
Θα επικαλεστώ ως τελευταίο ένα απόλυτα σύγχρονο: τη Σιγκαπούρη…
Που είναι ένα μικροσκοπικό νησιωτικό κράτος – όσο η… Κέρκυρα περίπου σε μέγεθος και με πληθυσμό λιγότερο από τον μισό της Ελλάδας (5 εκατομμύρια).
Αυτό το κρατίδιο λοιπόν, αποτελεί σήμερα μεγάλη οικονομική και στρατιωτική δύναμη! Διαθέτει την ισχυρότερη αεροπορία της Νοτιο-ανατολικής Ασίας, ενώ οι ένοπλες δυνάμεις του θεωρούνται από τις καλύτερες στον κόσμο!
Και όχι! Η μεγάλη στρατιωτική ισχύς δεν εμποδίζει τη Σιγκαπούρη να είναι πια και οικονομική υπερδύναμη!
Δεν έχει φοβερούς πλουτοπαραγωγικούς πόρους (πετρέλαιο, αέριο, μεταλλεύματα κλπ.) Ουσιαστικά τίποτε δεν έχει! Μόνο στρατηγική θέση (ανάμεσα σε δύο μεγάλα μουσουλμανικά έθνη: την Μαλαισία και την Ινδονησία, που μαζί αθροίζουν… τρείς Τουρκίες! – και η Σιγκαπούρη στέκει αγέρωχη και… απειλητική απέναντί τους με έδαφος όσο η Κέρκυρα!)
Ούτε έχει καμία φοβερή «ιστορική παράδοση»: ΔΕΝ ήταν πάντα ούτε στρατιωτικός «κολοσσός», ούτε οικονομικό «μεγαθήριο», αυτό το… λιλιπούτειο κράτος! Έγινε τα τελευταία 50 χρόνια, ουσιαστικά από το μηδέν!
Για την ακρίβεια, η Σιγκαπούρη ήταν μια περιοχή-φτωχοσυγγενής της Μαλαισίας! Στα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια είχε ενσωματωθεί στη Μαλαισία, αλλά στις αρχές της δεκαετίες του ’60 η Μαλαισία την απέβαλε (κι έκτοτε το μετανιώνει…)
Η οικονομική «εκτόξευση» της Σιγκαπούρης είναι υπόθεση των τελευταίων τεσσάρων δεκαετιών!
Η εκπληκτική στρατιωτική αναβάθμιση της Σιγκαπούρης είναι υπόθεση των τελευταίων τριών δεκαετιών ΜΟΝΟ! (Εδώ η συνεργασία της με το Ισραήλ έπαιξε σπουδαίο ρόλο – και τεχνολογικά και επιχειρησιακά…)
Όσοι λοιπόν, σας λένε ότι υπάρχουν «εξωτερικοί περιορισμοί» (μεγέθους, θέσης, γειτνίασης) που καταδικάζουν μια χώρα στην μιζέρια της υποτέλειας ή της υπανάπτυξης, σας λένε Ψέματα! Η Ιστορία παλαιότερη και σύγχρονη, αλλά και η τωρινή πραγματικότητα τους διαψεύδει απ’ όλες τις πλευρές!
Τρίτον, ειδικά για τις μικρές ή μεσαίες χώρες, αυτή η περιβόητη «ευθυγράμμιση» συμφερόντων με ισχυρούς είναι μια συνεχής πρόκληση – μια «άσκηση» που πρέπει μια τέτοια χώρα να λύνει και να ξανά-λύνει.
Το βασικό δόγμα είναι ένα: Συμμαχώ με τους… «βαρβάρους» που βρίσκονται μακριά μου, για να εξουδετερώσω τους «βαρβάρους» που βρίσκονται δίπλα μου!
Οι αρχαίοι Κινέζοι το πιστώθηκαν αυτό (από την εποχή που ήταν χωρισμένοι σε διαφορετικά αλληλοσυγκρουόμενα βασίλεια – την περίοδο της Warring States, 475-221 π.Χ.). Αλλά την ίδια «συνταγή» εφάρμοσαν και διάφορες Ελληνικές πόλεις-κράτη στον 5ο και 4ο αιώνα π.Χ., οι Ρωμαίοι στην εποχή της Δημοκρατίας, οι ύστεροι Δυτικοί Ρωμαίοι την εποχή της Αυτοκρατορίας, οι Ανατολικοί Ρωμαίοι (Βυζαντινοί), σε όλη τη ιστορική διαδρομή τους, όπως και όλες οι Ευρωπαϊκές δυνάμεις των νεοτέρων χρόνων.
Όποιοι σας λένε ότι υπάρχει κάποιο άλλο δόγμα εξωτερικής Πολιτικής, επικρατέστερο από αυτό, σας λένε ψέματα…
Τέταρτον, αυτή η συνεχής «ευθυγράμμιση» (alignment and re-alignment) συμφερόντων, δεν ακυρώνεται ούτε αναιρείται από τις σύγχρονες πολυμερείς συμμαχίες, ενώσεις κρατών κλπ (ΝΑΤΟ, ΑSAN, Ευρωπαϊκή Ένωση κλπ.).
Μέσα στην ΕΕ υπάρχουν ιδιαίτερες ομαδοποιήσεις κρατών που κάνουν αυτό ακριβώς: τη δική τους ιδιαίτερη «ευθυγράμμιση» συμφερόντων και προτεραιοτήτων, για να αυξήσουν το «ειδικό βάρος» της καθεμίας, να ενισχύσουν τις κοινές επιδιώξεις τους και να θωρακιστούν καλύτερα από τις κοινές απειλές που (πιστεύουν ότι) αντιμετωπίζουν.
Χαρακτηριστική τέτοια ιδιαίτερα «ομαδοποίηση» στη σημερινή Ευρωπαϊκή Ένωση είναι το group του Visegrad (Τσεχία, Ουγγαρία, Πολωνία και Σλοβακία). Από παλαιότερα βέβαια υπάρχει στην Ευρώπη ο Γαλλογερμανικός άξονας (που πέρασε από διάφορες διακυμάνσεις). Αλλά ενώ ο Γαλλογερμανικός άξονας ήταν απόπειρα ηγεμονικής σύγκλισης συμφερόντων, η ομάδα του Visegrad είναι καθαρή περίπτωση επί μέρους «ευθυγράμμισης» συμφερόντων κρατών για την προάσπιση των κοινών τους αναγκών και προτεραιοτήτων. Αντίστοιχες τέτοια απόπειρες είναι η Μεσογειακή Ένωση (που εξήγγειλε ο Γάλλος Πρόεδρος Μακρόν) η Ιβηρική συνεργασία παλαιότερα κλπ.
Το ίδιο το Ευρω-σύνταγμα, άλλωστε, έχει θεσμοθετήσει τις «ενισχυμένες συνεργασίες» κάποιων κρατών-μελών (ακόμα και χωρίς τη συμμετοχή όλων των υπολοίπων). Ενώ υπάρχουν και περιπτώσεις διμερών συνεργασιών μεταξύ χωρών-μελών ατύπως…
Όποιος σας λέει ότι «η εποχή των αξόνων στην εξωτερική πολιτική» έχει παρέλθει ανεπιστρεπτί – την έλεγαν αυτή την κουταμάρα στην Ελλάδα κάποιοι πριν μερικά χρόνια – σας λέει τερατώδη ψέματα! Και είναι μάλλον ψιλό-άσχετος…
Όποιος σας λέει ότι η ένταξή μας στην Ευρωπαϊκή Ένωση «καταργεί» την ανάγκη της εθνικής εξωτερικής πολιτικής, σας λέει ψέματα.
Όποιος σας λέει ότι τα εθνικά μας συμφέροντα και την εθνική μας ασφάλεια θα μας την κατοχυρώνει στο εξής – δίκην… «αυτόματου πιλότου» – η ευρω-γραφειοκρατία, σας λέει πολύ χοντρά ψέματα.
Κανένα άλλο κράτος-μέλος δεν συζητάει τέτοιες ανοησίες!
Όλα ψάχνουν εναγωνίως alignments και re-alignments των συμφερόντων τους και την αναγκών τους με άλλα κράτη-μέλη της Ένωσης, ή και με ισχυρά κράτη εκτός Ένωσης (ΗΠΑ για παράδειγμα)…
Πέμπτο, το ΝΑΤΟ και η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι δύο μεγάλες διακρατικές συνεργασίες, μακροχρόνια θεσμοθετημένες, μέσα στις οποίες ανήκει η Ελλάδα. Κι αυτό της λύνει κάποια σοβαρά προβλήματα, αλλά και της δημιουργεί νέες προκλήσεις…
Εμείς ούτε συνειδητοποιήσαμε ως τώρα πόσο ευεργετική ήταν η συμμετοχή μας σε αυτά, ούτε σήμερα συνειδητοποιούμε τις προκλήσεις που ανορθώνονται μπροστά μας. Γενικά, στην κοσμάρα μας…
Πρώτα-πρώτα, για να μη λέμε πολλά, όλες οι χώρες που δεν ανήκουν, προσπαθούν να ενταχθούν και στους δύο αυτούς ευρω-ατλαντικούς θεσμούς. (Με τη μόνη εξαίρεση της Βρετανίας που ανήκε και στους δύο, αλλά σήμερα εγκαταλείπει τον ένα από τους δύο. Αλλά η Βρετανία είναι μια όλως ιδιαίτερη περίπτωση – και είναι και πυρηνική δύναμη…)
Δεύτερον, σήμερα οι δύο αυτοί θεσμοί ΔΕΝ είναι «ευθυγραμμισμένοι» μεταξύ τους! Στο ΝΑΤΟ υπάρχει βαρύνουσα η επιρροή των ΗΠΑ, στην Ευρώπη υπάρχει έντονος πια (οικονομικός και όχι μόνο) ανταγωνισμός προς τις ΗΠΑ, ενώ και το Ατλαντικό κατεστημένο που κυριαρχεί στο Ευρωπαϊκό σκέλος του ΝΑΤΟ, δεν είναι πια καθόλου «ευθυγραμμισμένο» – ούτε αυτό – με την πολιτική του νέου Αμερικανού Προέδρου Ντόναλντ Τράμπ.
Ο Τράμπ υποστηρίζει ότι δεν μπορεί η Ενωμένη Ευρώπη να «καλύπτεται» πλήρως κάτω από την αμυντική ομπρέλα των ΗΠΑ, για την οποία πληρώνουν δυσανάλογα πολλά οι Αμερικανοί – και την ίδια στιγμή οι Ευρωπαίοι να ανταγωνίζονται σε όλα τα άλλα πεδία (εμπορικά, οικονομικά, επενδυτικά) τους Αμερικανούς (οι οποίοι εξακολουθούν να τους καλύπτουν αμυντικά)!
Αυτό το «παράπονο» το έχουν εκφράσει όλοι οι προηγούμενοι Αμερικανοί Πρόεδροι μετά το 1989, αλλά ο Τράμπ ήταν ο μόνος που το προχώρησε από το απλό «παράπονο» στην έντονη «αντιπαράθεση»…
Ο Τράμπ ενδιαφέρεται για διμερή η πολυμερή συνεργασία ανάμεσα στις ΗΠΑ και μεμονωμένα ευρωπαϊκά κράτη. Δηλαδή για άμεση «ευθυγράμμιση» συμφερόντων ανάμεσα στις ΗΠΑ και μια σειρά από χώρες της Ευρώπης, παρακάμπτοντας την Ενωμένη Ευρώπη (και κυρίως την Ευρώ-γραφειοκρατία).
Οι χώρες του Visegrad ενδιαφέρονται ζωηρά γι’ αυτό, η Βρετανία μετά το Brexit το βλέπει ως «μονόδρομο», η Ιταλία του Σαλβίνι ενδιαφέρεται κι αυτή, ενώ υπάρχουν κι άλλες χώρες που αρχίζουν να «αλληθωρίζουν» προς την προοπτική μιας απευθείας «ευθυγράμμισης» των εθνικών τους πολιτικών με τις ΗΠΑ.
Αν ο Τράμπ επανεκλεγεί για δεύτερη θητεία (το Νοέμβριο του 2020 – πράγμα που φαίνεται το πιθανότερο σήμερα) και η Ευρώπη δεν καταφέρει να ξεπεράσει τα εσωτερικά της προβλήματα και κυρίως το πρόβλημα της λαθρομετανάστευσης, τότε η τάση για άμεση «ευθυγράμμιση» ευρωπαϊκών χωρών με τις ΗΠΑ θα ενισχυθεί. Πράγμα που είναι πιθανό να δημιουργήσει επικίνδυνους τριγμούς μέσα στην Ένωση, αλλά και μεγάλες πολιτικές μετακινήσεις μέσα στις επί μέρους κοινωνίες της…
Εδώ υπάρχουν πέντε, τουλάχιστον, ζητήματα που θα επιταχύνουν τις εξελίξεις:
Η «αυτονόμηση» της Τουρκίας, ο άξονας Ρωσίας-Ιράν (με τρίτο «σκέλος» ενδεχομένως και την Τουρκία), η Ουκρανία, το Κουρδικό και ο ισλαμικός κίνδυνος στη Μέση Ανατολή με τους συγκλίνοντες πλέον ρόλους Ισραήλ-Αιγύπτου.
Σε στο πρώτο και το τελευταίο η Ελλάδα θα αναγκαστεί αναπόφευκτα να «παίξει μπάλα». Την ίδια ώρα που η ΕΕ δεν μπορεί, δεν πολύ-καταλαβαίνει και συνήθως σέρνει τα πόδια της…
Όποιος σας λέει ότι αρκεί να «ευθυγραμμιζόμαστε» κάθε φορά με την Ευρω-γραφειοκρατία – ενίοτε και ως «βασιλικότεροι του βασιλέως» – μπορεί να αποδειχθεί μακριά νυχτωμένος…
Όποιος σας λέει πως, όπου να ’ναι, η Ουάσιγκτων θα… βομβαρδίσει τους Τούρκους, σας λέει ψέματα.
Αλλά κι όποιος σας λέει, ότι η Αμερική δεν θα κάνει τίποτε για να «κακοκαρδίσει» τους Τούρκους (γιατί, τάχα, δεν αντέχει να τους… χάσει), επίσης δεν σας λέει την αλήθεια…
Το παιγνίδι των νέων «ευθυγραμμίσεων» στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου τώρα μόλις ανοίγει. Όπως και στην Ανατολική Ευρώπη ευρύτερα.
Εμείς καλά θα κάνουμε να τα σκεφτούμε όλα αυτά από την αρχή…
Γιατί μέχρι στιγμής αντί να είμαστε ένας κρίσιμος κρίκος των μελλοντικών ισορροπιών, κινδυνεύουμε να γίνουμε ο… «ελλείπων κρίκος» – το μεγάλο «κενό» – όλων των τοπικών συστημάτων ισορροπίας!
Όποιος μπαίνει σε ταραγμένες θάλασσες και αχαρτογράφητα ύδατα δένοντας το πηδάλιο στον… «αυτόματο πιλότο» είναι βέβαιο ότι θα ναυαγήσει…
ΥΓ. αύριο θα δούμε πως «δένουν» όλα αυτά με τις τωρινές ελληνοτουρκικές προκλήσεις – και όχι μόνο…
