1) Κοιτάζω γύρω μου και βλέπω γέρους 20 και 30 ετών…
Αγαπητέ κύριε Στούπα,
Διαβάζω εδώ και πολύ καιρό τη στήλη σας, και συμφωνώ μαζί σας σε ό,τι έχετε γράψει ως τώρα, καίτοι οι απόψεις σας φαίνονται πολύ απαισιόδοξες για το μέλλον αυτής της χώρας. Κι όμως είναι η αλήθεια. Η Ελλάδα βρίσκεται σε οικονομική κρίση πάνω από οκτώ χρόνια, σε ηθική και κοινωνική κρίση δε, πολλά περισσότερα, κι όμως, η νοοτροπία των πολιτών δεν έχει αλλάξει παρά απειροελάχιστα.
Πρόσφατα έκανα ένα επαγγελματικό ταξίδι στις ΗΠΑ. Έμεινα στην Αμερική συνολικά ένα μήνα, ικανό διάστημα για να σχηματίσω γνώμη για το πώς ζουν οι άνθρωποι εκεί.
Πριν πάω, η μεγαλύτερη περιέργεια που είχα ήταν να δω πώς ήταν αυτοί οι άνθρωποι, που είναι πρώτοι στον κόσμο, στέλνουν ανθρώπους στο διάστημα και είναι πρωτοπόροι στην τεχνολογία και στην ανάπτυξη. Με τα καλά τους και τα στραβά τους, πάντως είναι μια χώρα που προχωράει μπροστά, εν αντιθέσει με τη χώρα μας, που βρίσκεται κολλημένη στο ίδιο σημείο, κάνοντας κύκλους γύρω από τον εαυτό της, την ώρα που υποτίθεται ότι κάνει σοβαρές μεταρρυθμίσεις και βγαίνει από τα μνημόνια.
Το πρώτο πράγμα που αντιλήφθηκα, ήταν ότι οι άνθρωποι αυτοί, ναι, είναι πολύ διαφορετικοί από μας. Διαφορετικοί στη νοοτροπία. Στην πλειοψηφία τους δουλεύουν με όρεξη, είναι επαγγελματίες στη δουλειά τους, και έχουν μια πολύ συγκροτημένη συμπεριφορά όταν εργάζονται. Θα μου πείτε, πληρώνονται καλύτερα από τους Έλληνες εργαζόμενους; Ναι, πληρώνονται.
Όμως και πριν την κρίση, θυμάμαι ότι οι Έλληνες -οποιουδήποτε επαγγέλματος- γκρίνιαζαν μονίμως για τον μισθό που έπαιρναν, και γι’ αυτό άλλωστε πίεζαν συνεχώς για αυξήσεις στο Δημόσιο.
Αυξήσεις οι οποίες μοιραία έγιναν μειώσεις μετά το 2010. Να σας πω μόνο ότι Αμερικανός υπήκοος, μετά από επαγγελματικό ταξίδι διάρκειας 12 ωρών στα γραφεία της εταιρείας του στο Τόκυο, άφησε τις βαλίτσες του στο ξενοδοχείο και πήγε απευθείας στο γραφείο. Έτσι έχουν μάθει να δουλεύουν.
Κάτι ακόμα που παρατήρησα, είναι ότι στην Αμερική δεν υπάρχουν καφετέριες όπως τις έχουμε εδώ. Κανένας δεν κάθεται με τις ώρες στις καφετέριες να “λιάζεται”.
Συνήθως παίρνουν τον καφέ στο χέρι και τον πίνουν στον δρόμο προς τη δουλειά.
Επιπλέον, δεν υπάρχουν στην Αμερική όλοι αυτοί οι πολύπλοκοι καφέδες που έχουμε εδώ, όπου ο καφές έχει αναχθεί σε ολόκληρη επιστήμη, με σχεδιάκια πάνω στο αφρόγαλα και κάθε λογής λεπτομέρειες, που δείχνουν όμως, πόσο πολύ σημαντικό για την κουλτούρα μας είναι να αφιερώνουμε ώρες ατελείωτες για να προετοιμάσουμε, να πιούμε και να απολαύσουμε έναν καφέ. Ώρες που για άλλους λαούς, αποτελούν πολύτιμες εργατοώρες.
Ακόμη, η μεγάλη τους διαφορά με εμάς, είναι ότι έχουν στραμμένο το βλέμμα τους στο μέλλον, στην τεχνολογία που προχωράει, στην επιστήμη, στην ανάπτυξη. Θα σας πω τι εννοώ.
Εδώ στην Ελλάδα, σχεδόν όλη μας η ύπαρξη περιστρέφεται γύρω από το παρελθόν μας. Από το σχολείο ακόμη, μαθαίνουμε εκτενώς τη μακραίωνη ιστορία μας, πηγαίνουμε επισκέψεις στην Ακρόπολη και σε άλλους αρχαιολογικούς χώρους, και μαθαίνουμε να ζούμε με το χθες.
Μη με παρεξηγήσετε, δεν εννοώ ότι δεν πρέπει να μαθαίνουμε ιστορία ή δεν πρέπει να είμαστε περήφανοι για την ιστορία μας και για τα μνημεία και τον πολιτισμό που έχουμε. Όμως, η μόνη περηφάνια μας είναι τελικά το παρελθόν; Και το μέλλον πού είναι; Για το μέλλον τι σχεδιάζουμε;
Δεν είναι δυνατόν το ανθρώπινο δυναμικό της χώρας να αποτελείται, δυστυχώς στην πλειοψηφία του, από ανθρώπους που το μόνο που θέλουν είναι να διοριστούν σε μια θέση στο Δημόσιο, όχι για να προσφέρουν στο κράτος, αλλά για να “ξεκουραστούν”. Δεν είναι δυνατόν να υπάρχουν, ακόμη και σήμερα άνθρωποι, που δεν θα είχαν κανένα πρόβλημα να διοριστούν και αναξιοκρατικά, παρακαλώντας ακόμα δημάρχους και βουλευτές για μια θεσούλα.
Κοιτάζω γύρω μου και δυστυχώς βλέπω γέρους 20 και 30 χρονών, που αυτό που πραγματικά θα ήθελαν είναι να συνταξιοδοτηθούν από τώρα. Χωρίς να θέλω να γενικεύω, δυστυχώς ναι, είναι αρκετοί οι συμπολίτες μας που λατρεύουν να ζουν με επιδόματα και χρησιμοποιούν ως πρόσχημα την ανεργία για να κάθονται, ενώ στην πραγματικότητα δεν θέλουν να βρουν δουλειά. Και δυστυχώς είναι πολλοί οι δημόσιοι υπάλληλοι, οι οποίοι ούτε που έχουν καταλάβει ότι το κράτος δεν οφείλει να τους πληρώνει απλά για να δίνουν το “παρών” στην υπηρεσία τους, χωρίς να παράγουν καθόλου έργο.
Μπορεί από το 2010 που άρχισε η κρίση να έχουν αλλάξει κυβερνήσεις, να έχουν αλλάξει νόμοι, να έχουν αλλάξει μνημόνια, αλλά η νοοτροπία του Έλληνα δεν έχει αλλάξει. Όταν η ύψιστη αξία του λαού είναι πώς θα πληρώνεται όσο γίνεται περισσότερο, δουλεύοντας όσο γίνεται λιγότερο, τότε πώς θα βγούμε από την κρίση;
Βλέποντας λοιπόν πώς δουλεύουν στην Αμερική και κάνοντας τη σύγκριση, ναι, έχουν δίκιο που μας λένε τεμπέληδες. Όχι όλους, το τονίζω, αλλά μεγάλη μερίδα των Ελλήνων, ναι, είναι τεμπέληδες. Οι πιο εργατικοί δυστυχώς έχουν φύγει για το εξωτερικό και οι υπόλοιποι φιλότιμοι Έλληνες, έχουμε μείνει εδώ να δουλεύουμε για να πληρώνουμε τα άπειρα και διαφόρων ειδών επιδόματα, κοινωνικά ρεύματα και λοιπών ειδών εισφορές αλληλεγγύης.
Αναρωτιέμαι όμως, για πόσο ακόμα θα μπορέσει να λειτουργήσει αυτό το μοντέλο. Για πόσο ακόμα θα μπορεί ο ιδιωτικός τομέας, με τους πενιχρούς μισθούς να στηρίζει ένα μεγάλο και αντιπαραγωγικό δημόσιο, να στηρίζει συντάξεις πενηντάρηδων και πάσης φύσεως επιδόματα;
Κατά τη γνώμη μου, το σύστημα αυτό δεν είναι βιώσιμο. Αν δεν αλλάξουμε εμείς πρώτα απ’ όλα τη νοοτροπία μας, δεν πρόκειται να βγούμε από την κρίση. Μακάρι να μην δούμε τα χειρότερα στο μέλλον.
Αν δημοσιευθεί, παρακαλώ χωρίς τα στοιχεία μου.
Με εκτίμηση,
Μια φανατική αναγνώστριά σας
ΑΝ
2) Οι νοοτροπίες μας και οι ρίζες τους…
Σήμερα είπα να πρωτοτυπήσω, έβαλα μια επιστολή αναγνώστριας στη θέση του βασικού άρθρου και εγώ θα περιοριστώ να κάνω μερικά συμπληρωματικά σχόλια.
Αρκετά χρόνια πριν από την κρίση χρεοκοπίας του 2010, δηλαδή, πριν από 15-20 χρόνια όταν ήμουν αρχισυντάκτης και συντόνιζα το επιχειρηματικό-χρηματιστηριακό ρεπορτάζ είχα υποστεί την πρώτη ψυχρολουσία εθνικής αυτοσυνείδησης.
Είχα αρχίσει να αντιλαμβάνομαι μια παθογένεια όπου νέα παιδιά 20 και 25 χρονών τα οποία μόλις είχαν ξεκινήσει στη δουλειά να ασχολούνται περισσότερο με το να ρωτάνε πότε θα βγουν σε σύνταξη και πόσα θα παίρνουν παρά με το να εξελιχθούν στο επόμενο επαγγελματικό σκαλοπάτι…
Όχι όλοι, αλλά αναλογικά πολλοί για ένα επάγγελμα με ιδιαίτερη κινητικότητα και ανταγωνιστικότητα όπως το δικό μας.
Παρατηρούσα πως οι δημοσιογράφοι που παρακολουθούσαν διάφορους τομείς δημιουργούσαν “καρτέλ” ενημέρωσης μεταξύ τους. Ήτοι, υπήρχε άτυπη συνεννόηση να μην γράφει κάτι κάποιος αν δεν το γνωρίζουν και δεν κάνουν και οι άλλοι το ίδιο.
Έτσι κανένας δεν κινδύνευε να υποστεί παρατήρηση από τον αρχισυντάκτη γιατί δεν είχε κάποιο θέμα. Όλοι μαζί αναμασούσαν τα ίδια πράγματα. Κάποιοι από το φόβο μην δεν έχουν καταλάβει κάτι καλά κατά τη διάρκεια μιας συνέντευξης τύπου έστελναν το γραπτό πριν το δώσουν στον αρχισυντάκτη, σε κάποια συνάδελφο σε ανταγωνιστικό μέσο ενημέρωσης ή το γραφείο τύπου του υπουργείου ή της επιχείρησης κλπ για να πάρουν το “οκ”. Απαράδεκτα πράγματα…
Με τη νοοτροπία αυτή ο οικονομικός Τύπος, αλλά και γενικότερα ολόκληρος ο Τύπος έμοιαζε με μια χλιαρή και άνοστη “σούπα” από δελτία τύπου. Εξαίρεση αποτελούσαν τα Κυριακάτικα που για να μην επαναλαμβάνουν αυτά που είχαν γράψει τα καθημερινά, αναζητούσαν νέα θέματα ή καινούργιες οπτικές στα παλιά.
Η νοοτροπία αυτή έγινε προσπάθεια να αλλάξει την έκδοση του “Επενδυτή” στις αρχές της δεκαετίας του ‘90, όπου ξεκίνησα σαν μαθητευόμενος, αλλά και αργότερα με την “Ημερησία” και το περιοδικό “Κεφάλαιο”.
Στην “Ημερησία” μάλιστα με τον διευθυντή τότε Κ.Κ. είχαμε προσπαθήσει να επιβάλουμε σαν όρο στις προσλήψεις ο συντάκτης να μην έχει ταυτόχρονα θέση αμειβόμενης απασχόλησης σε μη δημοσιογραφική επιχείρηση. Ήταν σύνηθες (και παραμένει…) κάποιος το πρωί να εργάζεται στο γραφείο τύπου κάποιου υπουργείου, πολιτικού, τράπεζας ή επιχείρησης και το βράδυ να γράφει για τον πρωινό εργοδότη…
Τέτοια φαινόμενα ίσως συμβαίνουν σε τριτοκοσμικές χώρες χωρίς να είμαι και πάλι σίγουρος.
Φυσικά συναντήσαμε σφοδρές αντιδράσεις… και παρά τη σθεναρή επιμονή, μετά από 10ετία οι μισοί σχεδόν συνέχιζαν να μην τηρούν αυτόν τον όρο.
Με τη χρεοκοπία του 2010 και τα μνημόνια πίστεψα πως οι αναγκαίες αλλαγές θα επιβάλλονταν απ΄ έξω όπως επιβλήθηκαν παλαιότερα οι αλλαγές που έφεραν ο Καποδίστριας και ο Όθωνας. Διαψεύστηκα οικτρά…
Μια οκταετία μετά ελάχιστα έχουν αλλάξει προς το καλύτερο και πολλά ειδικά μετά την ανάδειξη του εθνολαϊίστικου μετώπου των ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ στην εξουσία, πολλά έχουν αλλάξει προς το χειρότερο.
Καθώς το οικονομικό μοντέλο που συνεχίζει να υπολειτουργεί δεν είναι βιώσιμο περιμένω το επόμενο σοκ να είναι ισχυρότερο από το προηγούμενο. Πλέον δεν είμαι σε θέση να εκτιμήσω αν το σοκ θα μας συνεφέρει ως κοινωνία ή όπως έγινε μετά το 2010 θα μας οδηγήσει σε λάθος επιλογές με ακόμη πιο οδυνηρές συνέπειες…
Η χρεοκοπία μας δεν είναι απλά οικονομική, αλλά πολιτική, κοινωνική και πολιτισμική.
Ένα από τα αίτια αυτής της αδυναμίας, να αντιληφθούμε τι μας συμβαίνει και να καταφέρουμε να εξέλθουμε από την παγίδα που έχουμε περιέλθει, περιγράφει πολύ σωστά μια φράση του Βαγγέλη Βενιζέλου όπου αναφέρει πως ως λαός πάσχουμε ταυτόχρονα από σύμπλεγμα ανωτερότητας και σύμπλεγμα κατωτερότητας τα οποία συγκρουόμενα μας ακινητοποιούν.
Η λύση του προβλήματος υπανάπτυξης της χώρας ξεκινάει από το σημείο που καθένας θα κάνει αυτό που οφείλει να κάνει όσο πιο σωστά και αξιόπιστα μπορεί. Τούτο δεν αφορά μόνο την επαγγελματική συμπεριφορά, αλλά τη γενικότερη συμπεριφορά από την οδήγηση στον δρόμο, το πέταγμα των σκουπιδιών, τη συμπεριφορά απέναντι στους άλλους.
Αντί αυτού πιστεύουμε πως αν εμείς κοροϊδέψουμε τους άλλους αυτοί δεν θα κοροϊδέψουν εμάς και η συνολική κατάσταση θα σωθεί με την παρέμβαση κάποιου θαύματος.
Μοιάζουμε περισσότερο με μια μεσαιωνική κοινωνία όπου ο βασικός ιστός συνύπαρξης είναι τα σόγια και οι εξ αίματος φατρίες και όχι μια σύγχρονη κοινωνία οργανωμένη γύρω από νόμους και κοινωνικούς θεσμούς με δικαιώματα αλλά και υποχρεώσεις.
Σαν λαός πιστεύουμε περισσότερο στα θαύματα παρά στη μεθόδευση ρεαλιστικά κοινώς επωφελών λύσεων.
Πιστεύουμε δηλαδή πως από αλλεπάλληλες λάθος επιλογές μπορεί να προκύψει κάτι σωστό. Πως αν στείλουμε στη Βουλή κάθε “παλαβό”, “ψεύτη” και “γραφικό” που μας λέει πως με πέντε ψάρια μπορεί να ταΐσει 5 χιλιάδες, υπάρχει περίπτωση να λύσουμε το ασφαλιστικό, το οικονομικό και το αμυντικό μας πρόβλημα.
Η νοοτροπία αυτής της αναμονής του θαύματος και όχι της μεθόδευσης και επιδίωξης του επιθυμητού αποτελέσματος μέσω της εργασίας, της μάθησης και της πειθαρχίας είναι παλιά κληρονομιά στην καθ’ ημάς Ανατολή.
Π.χ. όταν έγινε το εκκλησιαστικό σχίσμα μια από τις βασικές διαφορές μεταξύ των καθολικών και ημών των ορθοδόξων είναι το Filioque, με βάση το οποίο η Οικουμενική Σύνοδος το 879 μ. Χ. η Ορθόδοξη εκκλησία χαρακτήρισε τη Ρωμαιοκαθολική ως αιρετική.
Η διαφορά τυπικά έγκειται στο αν το Πνεύμα εκπορεύεται μόνο εκ του Πατρός όπως πιστεύουμε εμείς ή και εκ του Υιού όπως αποδέχτηκαν οι καθολικοί. Εκ πρώτης όψεως μοιάζει με ανούσια θεολογική διαφορά. Σε επίπεδο σημειολογίας και φιλοσοφικής ανάλυσης έχει ποικίλες ερμηνείες που αποτυπώνουν βαθύτερα κίνητρα και επιρροές:
Αν το πνεύμα (ο λόγος) εκπορεύεται μόνο εκ του Θεού εμείς οι άνθρωποι δεν μπορούμε να δημιουργήσουμε (πνεύμα) λόγο και πολιτισμό. Δεν μπορούμε δηλαδή να ορίσουμε τους κανόνες αυτοπροσδιορισμού, κοινής διαβίωσης και εξέλιξης μόνοι μας… Η κατάληξη της παραδοχής αυτής είναι πως δεν είμαστε κύριοι της μοίρας άλλα άβουλα όργανα, οπότε είναι μάταιο να προσπαθούμε οτιδήποτε άλλο…
Αν το πνεύμα εκπορεύεται και εκ του Υιού, ο οποίος είναι Θεάνθρωπος (δηλαδή έχει και ανθρώπινη φύση) τότε και ο άνθρωπος μπορεί να συνθέσει λόγο, άρα μπορεί να ορίσει τους κανόνες ταυτοποίησης, αυτοπροσδιορισμού και κοινής διαβίωσης.
Τούτο αφήνει περιθώρια στο άνθρωπο να δημιουργήσει ο ίδιος κανόνες και ηθική με βάση τη λογική.
Μετά τους Καθολικούς σειρά πήραν οι Προτεστάντες οι οποίοι μεταρρύθμισαν δραστικότερα τους κανόνες και τα σύμβολα της χριστιανικής πίστης. Στην ουσία παρέκαμψαν την εκκλησία και υποστήριξαν πως δεν χρειάζεται η διαμεσολάβηση του ιερατείου. Ο κάθε πιστός μπορεί να επικοινωνήσει με τον λόγο του Θεού οπουδήποτε και αν βρίσκεται. Η ανακάλυψη της τυπογραφίας που αύξησε τις βίβλους και τον αλφαβητισμό έπαιξε σημαντικό ρόλο σε αυτό…
Τα συντάγματα, τα ατομικά δικαιώματα, η αυτοδιακυβέρνηση των λαών μέσω του δημοκρατικού πολιτεύματος, η εταιρική διακυβέρνηση των μεγάλων επιχειρήσεων, τα περίπλοκα χρηματοοικονομικά προϊόντα όλα αυτά είναι έργο του ανθρώπινου μυαλού. Εκπορεύονται και εκ του Υιού θα μπορούσε να υποστηρίξει κάποιος σε μια συμβολική και σημειολογική διάλεκτο.
Οι ρίζες της φτώχειας μας είναι βαθιές και ίσως ένα πρώτο βήμα προς τον σύγχρονο κόσμο θα ήταν ο διαχωρισμός κράτους και εκκλησίας. Τούτο δεν σημαίνει άρνηση της παράδοσης του θρησκευτικού συναισθήματος αλλά εξύψωση γιατί δεν θα απαιτεί καταναγκασμό αλλά ελεύθερη επιλογή.
Όποιος έχει μονοσήμαντες απαντήσεις για τα ζητήματα αυτά απλά είναι δογματικός είτε είναι θεοσεβούμενος είτε άθεος…
Του Κώστα Στούπα
