Του Κώστα Στούπα
Πριν από λίγες μέρες η πολιτική ηγεσία της Κίνας φιλοξένησε πρωθυπουργούς και προέδρους από δεκάδες χώρες στο Πεκίνο όπου ανακοίνωσε επίσημα την υλοποίηση ενός τεράστιου προγράμματος επενδύσεων σε υποδομές που θα ενώσει την Ανατολική Ασία με την Ευρώπη. Πρόκειται για ένα πρόγραμμα 900 δισ. δολαρίων περίπου που αφορά στην κατασκευή σιδηροδρόμων, λεωφόρων, λιμανιών αεροδρομίων, τηλεπικοινωνιών κλπ.
Λίγους μήνες νωρίτερα ο Ντόναλντ Τραμπ κέρδισε τις αμερικάνικες εκλογές με αιχμή των εξαγγελιών του, ένα πρόγραμμα επενδύσεων σε υποδομές ύψους 1 τρισ. δολαρίων.
Φιλοδοξία του προγράμματος αυτού είναι σε συνδυασμό με τη μείωση της φορολογίας και την επιβολή δασμών στις εισαγωγές να αναζωογονήσει την αμερικάνικη παραγωγή…
Προφανώς μοιάζει να είναι θέμα χρόνου να ανακοινώσει και η Ε.Ε. μετά τις γερμανικές εκλογές κάποιο ανάλογο πρόγραμμα δημιουργίας υποδομών για να τονώσει την απασχόληση και την ανάπτυξη, να μειώσει τις εσωτερικές τριβές και να προωθήσει την πολιτική και οικονομική της ενοποίηση. Η Γερμανία χρειάζεται την Ε.Ε. και θα έχει οικονομικό κόστος.
Η μείωση της φορολογίας στις ΗΠΑ θα ασκήσει επίσης πολλές πιέσεις στην Ευρώπη να προβεί σε αντίστοιχες ανταγωνιστικές κινήσεις για να μην χάσει πολύτιμες επενδύσεις.
Καθώς η Ευρώπη δαπανά περίπου το 50% των παγκόσμιων κοινωνικών δαπανών, ενώ δεν αντιπροσωπεύει το 20% του παγκόσμιου ΑΕΠ και το 7-8% του παγκόσμιου πληθυσμού θα πρέπει να αναδιατάξει τους πόρους της ριζικά προς την ανάπτυξη και τη στρατιωτική άμυνα αν θέλει να επιβιώσει στα δεδομένα του νέου παγκόσμιου περιβάλλοντος.
Οι αναγκαίες αυτές μετακινήσεις πόρων δεν αναμένεται να γίνουν χωρίς κοινωνικές εντάσεις. Οι εντάσεις αυτές θα συνεχίσουν να αποτελούν γόνιμο έδαφος για την ανάπτυξη του δεξιού και αριστερού λαϊκισμού.
Η επόμενη φάση του καπιταλισμού
Τα νέα τεράστια προγράμματα επενδύσεων σε υποδομές έρχονται σαν απάντηση στην αποτυχία επίτευξης οικονομικής ανάπτυξης των τελευταίων δεκαετιών μέσω της ευημερίας με δανεικά που αύξησε το δημόσιο και ιδιωτικό χρέος.
Ούτε και οι ποσοτικές χαλαρώσεις αρκετών τρισ. δολαρίων των τελευταίων ετών κατάφεραν να βγάλουν την οικονομία από το “βούρκο” της χαμηλής ανάπτυξης με τη δημιουργία όλο και πιο λίγων και πιο κακοπληρωμένων θέσεων εργασίας.
Έχουμε ξαναγράψει για την παγίδα του τεράστιου παγκόσμιου χρέους που φτάνει τα 230 τρισ. δολάρια όταν το παγκόσμιο ΑΕΠ είναι περί τα 75-80 τρισ. δολάρια. Το πρόβλημα τα τελευταία χρόνια είναι πως το χρέος αυξάνεται ταχύτερα από την ανάπτυξη που τροφοδοτεί.
Έχουμε μια φθίνουσα απόδοση του χρέους που μοιάζει με την φθίνουσα απόδοση του κεφαλαίου του Μαρξ που θα επέφερε την επανάσταση του προλεταριάτου. Απλά, από τη Δύση τουλάχιστον, απουσιάζει το προλεταριάτο.
Στη θέση του η κρατική πρόνοια και η ευημερία με δανεικά έχει δημιουργήσει κάτι σαν τον “όχλο” της Ρώμης που επιβίωνε με την ανταλλαγή ψήφων με άρτο και θεάματα.
Οι ΗΠΑ και η Κίνα λοιπόν επιχειρούν με τεράστια προγράμματα επενδύσεων να μην επιλύσουν το πρόβλημα που δεν έλυσαν τα μηδενικά επιτόκια και οι ποσοτικές χαλαρώσεις. Κλασσικές κευνσιανές και σοσιαλιστικές επιλογές.
Κεντρικός κρατικός σχεδιασμός όμως συνήθως σημαίνει σπατάλη πόρων και αύξηση του χρέους. Το πλέον πιθανό είναι πως το μεγαλύτερο μέρος αυτών των τεραστίων επενδυτικών προγραμμάτων πάει σε μη αποδοτικές επενδύσεις.
Αν υπήρχε η κερδοφόρα και άρα βιώσιμη ανάγκη για αυτές τις επενδύσεις τα ιδιωτικά κερδοσκοπικά κεφάλαια θα τις είχαν πραγματοποιήσει και θα τις εκμεταλλεύονταν ήδη. Η υπερπροσφορά μοντέρνων γεφυρών, σταθμών του Μετρό κλπ με τα λεφτά των φορολογουμένων αποσβένει το κόστος με τη χρήση τους ως υπνωτήρια αστέγων.
Υπάρχει και η λογιστική διάσταση: Οι εταιρείες που θα δανειστούν για να εκτελέσουν τα έργα που θα τους ανατεθούν δεν θα αποκομίσουν τα οφέλη που θα τους επιτρέψουν να αποπληρώσουν τα χρέη τους. Το πρόβλημα θα παραταθεί και θα διογκωθεί κάνοντας το κραχ να λάβει περαιτέρω επικές διαστάσεις.
Το μεγαλύτερο μέρος των πολλών τρισ. που προέκυψαν από τα μηδενικά επιτόκια και την ποσοτική χαλάρωση δεν πήγαν σε παραγωγικές επενδύσεις όπως προορίζονταν αλλά τροφοδότησαν χρηματιστηριακές φούσκες.
Υπάρχει μεγάλη πιθανότητα εκεί να κατευθυνθεί και το μεγαλύτερο μέρος των επενδύσεων σε υποδομές. Ο καπιταλισμός στη Δύση έχει βάλει στο γύψο της “αόρατη χείρας” του Άνταμ Σμιθ που ρύθμιζε τη λειτουργία της οικονομίας μέσω της αυθόρμητης τάξης της αγοράς…
Υπάρχει μια διαφορά στα δύο “θηριώδη” προγράμματα επενδύσεων σε υποδομές, των ΗΠΑ και της Κίνας. Αυτό των ΗΠΑ απευθύνεται στο εσωτερικό ενώ της Κίνας στο εξωτερικό.
Οι ΗΠΑ προσπαθούν να επανακτήσουν και να αυξήσουν την επιρροή της οικονομικής και πολιτικής ελίτ στο εσωτερικό τους, ενώ η Κίνα θα διευρύνει την επιρροή της στο εξωτερικό. Οι χώρες που θα δεχθούν επενδύσεις θα αποδεχτούν και αύξηση της πολιτικής επιρροής της Κίνας.
Για να το αντιληφθούμε αυτό αρκεί να παρατηρήσουμε την πορεία του κ. Τσίπρα από το Go Back Madam Merkel στο περάστε κάντε ό,τι θέλετε αλλά αφήστε μας την καρέκλα…
Τα δεδομένα αυτά δείχνουν υποχώρηση της παγκόσμιας επιρροής των ΗΠΑ και αύξηση αυτής της Κίνας. Τούτο συνιστά μια πολύ καλή υπόθεση για την επονομαζόμενη παγίδα του Θουκυδίδη.
Παγίδα του Θουκυδίδη ονομάζεται η κατάσταση όπου ένας πόλεμος προκαλείται γιατί μια ισχυρή δύναμη έχει ακόμη την ευκαιρία να καθυποτάξει μια ανερχόμενη δύναμη που θα απειλεί να την υποκαταστήσει στο μέλλον.
Έτσι μπορεί να εξηγείται η εμμονή του επιτελείου του Τραμπ να τα βρει με τη Ρωσία με κάθε κόστος.
Οι ΗΠΑ ξοδεύουν για άμυνα περί τα 600 δισ. δολάρια και η Κίνα περί τα 200 δισ. όταν η Κίνα φτάσει τα 600 θα είναι δύσκολα αντιμετωπίσιμη.
Το εκρηκτικό υλικό της επόμενης κρίσης είναι το τεράστιο χρέος και η δημογραφική γήρανση των πλούσιων χωρών. Η δημογραφική γήρανση και ο κοινωνικός εκφυλισμός χαρακτήρισε στο παρελθόν όλους τους πολιτισμούς στο στάδιο της παρακμής πριν την παράδοση στους βαρβάρους…
Η τεχνολογική έκρηξη είναι η μοναδική δίοδος που μπορεί να εξομαλύνει τις ανισορροπίες. Καθώς η πνευματική και συναισθηματική πρόοδος του είδους δεν φαίνεται να συμβαδίζει με την τεχνολογική, η χρήση της τεχνολογικής εξέλιξης δεν είναι βέβαιο πως θα αποσκοπεί στη λύση προβλημάτων ή τη δημιουργία νέων περισσότερο πολύπλοκων.
Δεν πρέπει να ξεχνάμε όμως πως το πιο βαθύ σκοτάδι είναι την αυγή λίγο πριν να ξημερώσει.
Σήμερα η ανοιχτή κοινωνία και οι φιλελεύθερες δημοκρατίες φαίνεται να βάλλονται από παντού και να υποχωρούν ακόμη και στις ΗΠΑ.
Ο Αριστείδης Χατζής στο βιβλίο του “Φιλελευθερισμός” που κυκλοφόρησε πρόσφατα επισημαίνει πως στη δεκαετία του ’80 ένα προσφιλές θέμα συζητήσεων ήταν ό,τι είχε θέμα με την “Παρακμή της Δύσης”. Είχε προηγηθεί η δεκαετία του ’70 με την ΕΣΣΔ να απλώνεται παντού στον κόσμο.
Σε ένα τέτοιο συνέδριο για την παρακμή της Δύσης το καλοκαίρι του ’89 ο 35χρονος Φράνσις Φουκουγιάμα υποστήριξε δημόσια πως η Δύση όχι μόνο δεν βρίσκεται σε παρακμή αλλά έχει ήδη νικήσει…
Λίγους μήνες αργότερα ξεκίνησε η κατάρρευση της σοβιετίας. Στις αρχές του 19ου αιώνα καμιά χώρα δεν εξέλεγε την κυβέρνηση μέσω καθολικής ψηφοφορίας που αποτελεί ένα από τα βασικά συστατικά της φιλελεύθερης δημοκρατίας. Το 2017 έτσι κυβερνάται περίπου το 44% του κόσμου.
Με το τέλος της δεκαετίας του ΄80 λοιπόν όχι μόνο δεν επιβεβαιώθηκε η “Παρακμή της Δύσης” αλλά το αντίστροφο…
