Παρασκευή, 29 Μαρτίου, 2024

Θείο Φως και λαμπάδα- Συμβολισμός και ερμηνεία

Το Άγιο Φως για τους Χριστιανούς συμβολίζει τη νίκη του Χριστού και της ζωής επί του θανάτου. Η μυσταγωγική τελετή που γίνεται το Μεγάλο Σάββατο επιτάσσει ο Ορθόδοξος Πατριάρχης να εισέρχεται στον Ιερό Κουβούκλιο και ηγείται της τελετής αφής τους Αγίου Φωτός. Τι συμβολίζει όμως αυτό το Θείο Φως; Γιατί ανάβουμε τη λαμπάδα; Είναι υψίστης σημασίας να γνωρίζουμε τη λειτουργία των εθιμοτυπικών και θρησκευτικών μας πράξεων, διότι έτσι δείχνουμε ότι τελούμε τα έθιμα όχι μηχανικά, αλλά με γνώση, συνείδηση, με ολόκληρο τον εαυτό μας παρόντα.


Το Φως

Σε όλο τον κόσμο, όλες τις εποχές, οι λαοί θεοποίησαν το υλικό φως, και ιδιαίτερα την κύρια έκφρασή του, τον ήλιο. Το φως λατρεύτηκε ως υπέρτατη δύναμη, ως κυρίαρχη θεϊκή φυσιογνωμία. Οι προσωποποιήσεις τους φωτός στους διαφόρους πολιτισμούς της ιστορίας ανά τις ηπείρους, οι αποδιδόμενες σε αυτές ιδιότητες, οι μύθοι που τις περιβάλλουν και οι επιδράσεις τους στην ιστορία είναι πλούσιες.

Στο σύνολο της Αγίας Γραφής, η λέξη φως δίχως άλλα παράγωγα, αναφέρεται 309 φορές. Μερικές από τις πιο σημαντικές αναφορές, είναι οι εξής:

«ΕΝ ἀρχῇ ἐποίησεν ὁ Θεὸς τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν. 2 ἡ δὲ γῆ ἦν ἀόρατος καὶ ἀκατασκεύαστος, καὶ σκότος ἐπάνω τῆς ἀβύσσου, καὶ πνεῦμα Θεοῦ ἐπεφέρετο ἐπάνω τοῦ ὕδατος. 3 καὶ εἶπεν ὁ Θεός· γενηθήτω φῶς· καὶ ἐγένετο φῶς. 4 καὶ εἶδεν ὁ Θεὸς τὸ φῶς, ὅτι καλόν· καὶ διεχώρισεν ὁ Θεὸς ἀνὰ μέσον τοῦ φωτὸς καὶ ἀνὰ μέσον τοῦ σκότους. 5 καὶ ἐκάλεσεν ὁ Θεὸς τὸ φῶς ἡμέραν καὶ τὸ σκότος ἐκάλεσε νύκτα. καὶ ἐγένετο ἑσπέρα καὶ ἐγένετο πρωΐ, ἡμέρα μία», διαβάζουμε στην Παλαιά Διαθήκη.

Στους πρώτους βιβλικοὺς στίχους, στο βιβλίο της Γένεσης, παρακολουθούμε τη δημιουργία του υλικού φωτός, με μία μόνο προστακτικὴ φράση από τον Θεό. Το φως σαφέστατα θεωρείται ως η βασικότατη και πρωταρχικὴ υλική δημιουργία, καθώς και απαραίτητο υπόβαθρο για τη συνέχεια της δημιουργίας.

«Τοῦ δὲ Ἰησοῦ γεννηθέντος ἐν Βηθλεὲμ τῆς Ἰουδαίας ἐν ἡμέραις Ἡρῴδου τοῦ βασιλέως, ἰδοὺ μάγοι ἀπὸ ἀνατολῶν παρεγένοντο εἰς Ἱεροσόλυμα, λέγοντες· ποῦ ἐστιν ὁ τεχθεὶς βασιλεὺς τῶν Ἰουδαίων; εἴδομεν γὰρ αὐτοῦ τὸν ἀστέρα ἐν τῇ ἀνατολῇ καὶ ἤλθομεν προσκυνῆσαι αὐτῷ», διαβάζουμε στο κατά Ματθαίον β´, 1-2 της Καινής Διαθήκης.

Ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος γράφει ότι το αστέρι που οδηγούσε τους μάγους στη Βηθλεέμ, δεν ήταν ένα απλό αστέρι, αλλά ένας άγγελος που ακτινοβολούσε σαν άστρο και οδηγούσε τους μάγους της ανατολής στην προσκύνηση του Χριστού. Ο νοητός ήλιος της δικαιοσύνης, σύμβολο του γεννηθέντος ανθρώπου. Το ιδιο αντιλαμβάνονται και οι ποιμένες, στους οποίους αναγγέλλεται το χαρμόσυνο γεγονός, πάλι σε μια φωτοχυσία (Λκ, Β, 8-9: Καὶ ποιμένες ἦσαν ἐν τῇ χώρᾳ τῇ αὐτῇ ἀγραυλοῦντες καὶ φυλάσσοντες φυλακὰς τῆς νυκτὸς ἐπὶ τὴν ποίμνην αὐτῶν. Καὶ ἰδοὺ ἄγγελος Κυρίου ἐπέστη αὐτοῖς καὶ δόξα Κυρίου περιέλαμψεν αὐτούς, καὶ ἐφοβήθησαν φόβον μέγαν).

Στο Κατά Μάρκον, Α, 9-11, που αναφέρεται στη Βάπτιση του Ιησού, διαβάζουμε: «Καὶ ἐγένετο ἐν ἐκείναις ταῖς ἡμέραις ἦλθεν ὁ Ἰησοῦς ἀπὸ Ναζαρὲτ τῆς Γαλιλαίας καὶ ἐβαπτίσθη ὑπὸ Ἰωάννου εἰς τὸν Ἰορδάνην. 10 καὶ εὐθέως ἀναβαίνων ἀπὸ τοῦ ὕδατος εἶδε σχιζομένους τοὺς οὐρανοὺς καὶ τὸ Πνεῦμα ὡς περιστερὰν καταβαῖνον ἐπ᾿ αὐτόν· 11 καὶ φωνὴ ἐγένετο ἐκ τῶν οὐρανῶν· σὺ εἶ ὁ υἱός μου ὁ ἀγαπητός, ἐν σοὶ ηὐδόκησα».

Και στην επί του όρους ομιλία στο Κατά Ματαθίον Ε, 14-16: «Ὑμεῖς ἐστε τὸ φῶς τοῦ κόσμου. οὐ δύναται πόλις κρυβῆναι ἐπάνω ὄρους κειμένη· 15 οὐδὲ καίουσι λύχνον καὶ τιθέασι αὐτὸν ὑπὸ τὸν μόδιον, ἀλλ᾿ ἐπὶ τὴν λυχνίαν, καὶ λάμπει πᾶσι τοῖς ἐν τῇ οἰκίᾳ. 16 οὕτω λαμψάτω τὸ φῶς ὑμῶν ἔμπροσθεν τῶν ἀνθρώπων, ὅπως ἴδωσιν ὑμῶν τὰ καλὰ ἔργα καὶ δοξάσωσι τὸν πατέρα ὑμῶν τὸν ἐν τοῖς οὐρανοῖς».

Ο Κύριος αποκαλεί τους μαθητές του φως, και τους προσκαλεί να μην κρύβουν το φως, αλλά να το αφήνουν να λάμπει ως καλό παράδειγμα για τους ανθρώπους.

Στη Μεταμόρφωση του Κυρίου (Κατά Ματαθίον, ΙΖ, 1-3): «ΚΑΙ μεθ᾿ ἡμέρας ἓξ παραλαμβάνει ὁ Ἰησοῦς τὸν Πέτρον καὶ Ἰάκωβον καὶ Ἰωάννην τὸν ἀδελφὸν αὐτοῦ καὶ ἀναφέρει αὐτοὺς εἰς ὄρος ὑψηλὸν κατ᾿ ἰδίαν· 2 καὶ μετεμορφώθη ἔμπροσθεν αὐτῶν, καὶ ἔλαμψε τὸ πρόσωπον αὐτοῦ ὡς ὁ ἥλιος, τὰ δὲ ἱμάτια αὐτοῦ ἐγένετο λευκὰ ὡς τὸ φῶς. 3 καὶ ἰδοὺ ὤφθησαν αὐτοῖς Μωσῆς καὶ Ἠλίας μετ᾿ αὐτοῦ συλλαλοῦντες», οι ακτίνες αναπαριστούν το Άκτιστο Φως, που πηγάζει από τον Θεό. Αυτό το φως είναι η γέφυρα μεταξύ ανθρώπων και Θεού. Η ουσία του Θεού είναι απρόσιτη για τους ανθρώπους και οιμαθητές δε μπορούσαν να αντέξουν το φως διότι δεν ήταν βαπτισμένοι.

Η παρουσία -στην ουσία- του Θεού στον κόσμο, σε όλες τις θρησκείες, φανερώνεται με το Φως.

Τέλος, στην Ανάσταση του Κυρίου (Κατά Μάρκον, ΙΣΤ, 5-8), διαβάζουμε: «καὶ εἰσελθοῦσαι εἰς τὸ μνημεῖον εἶδον νεανίσκον καθήμενον ἐν τοῖς δεξιοῖς, περιβεβλημένον στολὴν λευκήν, καὶ ἐξεθαμβήθησαν. 6 ὁ δὲ λέγει αὐταῖς· μὴ ἐκθαμβεῖσθε· Ἰησοῦν ζητεῖτε τὸν Ναζαρηνὸν τὸν ἐσταυρωμένον· ἠγέρθη, οὐκ ἔστιν ὧδε· ἴδε ὁ τόπος ὅπου ἔθηκαν αὐτόν. 7 ἀλλ᾿ ὑπάγετε εἴπατε τοῖς μαθηταῖς αὐτοῦ καὶ τῷ Πέτρῳ ὅτι προάγει ὑμᾶς εἰς τὴν Γαλιλαίαν· ἐκεῖ αὐτὸν ὄψεσθε, καθὼς εἶπεν ὑμῖν. 8 καὶ ἐξελθοῦσαι ἔφυγον ἀπὸ τοῦ μνημείου· εἶχε δὲ αὐτὰς τρόμος καὶ ἔκστασις, καὶ οὐδενὶ οὐδὲν εἶπον· ἐφοβοῦντο γάρ».

Η έλευση του Χριστού έφερε στον κόσμο τη βασιλεία του Θεού που δεν αναμένεται μόνο μελλοντικά, αλλά γίνεται αισθητή και παρούσα στο τώρα. Η Εκκλησία είναι το σώμα του Χριστού που υπερβαίνει τον χώρο και τον χρόνο, συνάπτοντας με τους ανθρώπους μια υπερβατική συνθήκη και κοινωνία όπου τα πάντα υπάρχουν εν Αγίω Πνεύματι.

Βλέπουμε λοιπόν πως το αστέρι της Βηθλεέμ, η Βάπτιση, η Μεταμόρφωση και η Ανάσταση αποτελούν τρόπους φανέρωσης του Θεού στον κόσμο και σε όλες τις φανερώσεις αυτές εμπλέκεται το Φως. Ο Γρηγόριος ο Παλαμάς, μάλιστα, ο Πατέρας που μελέτησε και βίωσε το άκτιστο, θαβώρειο φως, μαρτυρεί ότι το άκτιστο αυτό φως είναι πραγματικό σύμβολο της παρουσίας του Θεού, η βίωση της ενέργειας.

Η λαμπάδα

Η λαμπάδα συμβολίζει τον ήλιο της Άνοιξης και την αναγέννηση της φύσης, ένα κοινό αρχετυπικό μοτίβο, που συναντάμε σε όλες τις αρχαίες θρησκείες. Η πασχαλινή λαμπάδα μας έρχεται από τους πρώτους χριστιανικούς χρόνους, από την εποχή που οι νεοφώτιστοι χριστιανοί βαφτίζονταν το Μεγάλο Σάββατο και την Κυριακή του Πάσχα. Ουσιαστικά αποτελούσε σύμβολο του νέου φωτός του Χριστού, το οποίο επρόκειτο να φωτίσει την ψυχή του νεοφώτιστου.

Η λαμπάδα αναπαριστά το φως που έφερε στην ανθρωπότητα ο Χριστός, όταν «νίκησε» τον θάνατο, και το σκοτάδι, μέσω της Ανάστασης του. Ακόμη και το χρώμα της λαμπάδας έχει τον δικό του ξεχωριστό συμβολισμό. Καφέ λαμπάδες κρατάμε την Μεγάλη Παρασκευή στον Επιτάφιο, μιας και το χρώμα αυτό συμβολίζει το πένθος των πιστών για τα Πάθη και το θάνατο του Χριστού. Λευκές λαμπάδες είθισται να κρατάμε το Μεγάλο Σάββατο στην Ανάσταση, καθώς το χρώμα αυτό υποδηλώνει τον εορτασμό για τη χαρά της Ανάστασης του Χριστού.

ΕΥΛΑΜΠΙΑ ΤΣΙΡΕΛΗ

Η Ευλαμπία Τσιρέλη ζει και γράφει στη Θεσσαλονίκη. Είναι συγγραφέας, αρθρογράφος και διδάσκει δημιουργική γραφή & επιμέλεια κειμένου. Σπούδασε Θεολογία στο Α.Π.Θ. και στο New College του Εδιμβούργου, με μεταπτυχιακές σπουδές στο Τμήμα Θεολογίας Α.Π.Θ. Σήμερα είναι Υπ. Διδάκτωρ Θεολογίας στο ίδιο Τμήμα. Έχει γράψει τρία βιβλία ενώ επιμελείται και ανθολογεί συλλογικές εκδόσεις. Μάθετε περισσότερα: http://auth.academia.edu/EvlampiaTsireli https://tsirelievlampia.wordpress.com artion-news.gr

ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΝΕΑ