Ο Τραμπ ήρθε. Το Brexit είναι εδώ. Ο Ρέντσι έχασε και φεύγει. Η Λεπέν έρχεται για να μείνει ή να φύγει.
Του Αναστάση Ασκητά
Ο κόσμος άλλαξε ριζικά τα τελευταία χρόνια και η πραγματικότητα συστηματικά εκθέτει όσους επιμένουν να τον ερμηνεύουν με τις προ του 2008 σταθερές. Το ιστορικό σημείο καμπής είναι η 15η Σεπτεμβρίου του 2008, η μέρα που κατέρρευσε η Lehman Brothers μαζί με όλο το αφήγημα περί «τέλους της ιστορίας, εξαφάνισης των κρίσεων και επενδυτικού riskless risk.
Η ύβρις του ασύδοτου, απορρυθμισμένου και ανεξέλεγκτου καπιταλισμού, της μετά τη δεκαετία του 1980 εποχής, οδήγησε την παγκόσμια οικομική σφαίρα στη σημερινή ασταθή και εκρηκτική (αν)ισορροπία.
Το νεοφιλελεύθερο τρενάκι του τρόμου ξεκίνησε την πορεία του προς την 15η Σεπτεμβρίου του 2008 κάτι λιγότερο από 40 χρόνια πριν, όταν οι ιθύνοντες νόες του παγκόσμιου καπιταλισμού διαχειρίστηκαν την κατάρρευση του συστήματος Breton Woods και την αύξηση των δημοσίων ελλειμμάτων στις δυτικές οικονομίες, με συρρίκνωση του δημόσιου τομέα, αποδυνάμωση των εξισορροπητικών δυνάμεων μεταξύ των εισοδημάτων και απορρύθμιση του ελεγκτικού πλαισίου λειτουργίας του ιδιωτικού τομέα.
Η αντιμετώπιση της κρίσης των εταιρειών υψηλής τεχνολογίας, της ναυαρχίδας του νεοκαπιταλισμού στις αρχές των 00’s με τη μείωση των επιτοκίων ώστε να τονωθεί η επενδυτική ζήτηση, οδήγησε με διακριτά βήματα στη στεγαστική κρίση του 2008 στις ΗΠΑ και κατόπιν, στην παγκόσμια ύφεση.
Η διεύρυνση των ανισοτήτων σε παγκόσμιο επίπεδο κατά τις τελευταίες δεκαετίες, πέραν του ότι ταυτίζεται χρονολογικά με την ανάδυση του νεοφιλελευθερισμού ως κυρίαρχου οικονομικού τρόπου σκέψης, αποδίδεται με πειστικό και συνεκτικό τρόπο σε αυτήν ακριβώς την ανάδυση.
Η νομική απορρύθμιση της λειτουργίας του χρηματοπιστωτικού συστήματος οδήγησε στην ασύδοτη «παραγωγή» κέρδους, χωρίς να υπάρχει αντίστοιχη παραγωγή πλούτου. Λεφτά που είναι απλά και μόνο λογιστικές εγγραφές, αέρας. Ταυτόχρονα, πλησίον και παράλληλα του παρασιτικού χρηματοπιστωτικού τομέα, αναδύθηκε και αναδείχθηκε ο τομέας των υπηρεσιών εις βάρος της πρωτογενούς και δευτερογενούς παραγωγικής δραστηριότητας, πολλαπλασιάζοντας τον προαναφερθέντα «αέρα» στην παγκόσμια οικονομία.
Κατά τη διάρκεια αυτών των δεκαετιών, οι αμοιβές των στελεχών αυτών των παρασιτικών δραστηριοτήτων εκτινάχθηκαν με σκανδαλώδη τρόπο μαζί και με την ανισοκανομή του εισοδήματος. Όλοι, πλέον, έχουμε ακούσει μια φράση όπως η εξής: «Το x ποσοστό του παγκόσμιου πληθυσμού κατέχει y ποσοστό του παγκόσμιου πλούτου».
Είτε μιλάμε για το εσωτερικό της Ελλάδας, είτε μιλάμε για τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες, είτε μιλάμε για την ανισοκατανομή εντός της ίδιας της Γερμανίας ή ακόμα περισσότερο εντός των ΗΠΑ, η ανισότητα εισοδήματος και η ανισότητα πλούτου είναι παρούσα, εμφανής και καλπάζουσα.
Καθώς συντελούνταν όλες αυτές οι αλλαγές στο παγκόσμιο οικονομικό στερέωμα, η Ευρώπη αποφάσιζε να αντικαταστήσει το νομισματικό σύστημα του Breton Woods με ένα δικό της, ευρωπαϊκό νομισματικό σύστημα, στην υπέρτατη μορφή του. Υιοθέτησε ένα κοινό νόμισμα. Με τρόπο αυταπόδεικτα καταστροφικό, σχεδιασμένο για να πεθάνει σκοτώνοντας τις κοινωνίες που το χρησιμοποιούν.
Μια νομισματική ένωση οδηγεί μαθηματικά σε ανισότητες μεταξύ των περιοχών που την αποτελούν. Κάποιες είναι πιο προηγμένες και παράγουν πιο φθηνά, κάποιες άλλες όχι και παύουν να είναι ικανές να ανταγωνίζονται τις πρώτες. Αν δεν υπάρχει ο μηχανισμός της νομισματικής υποτίμησης, οι αδύναμες οικονομίες διαλύονται συμπαρασύροντας τις κοινωνίες τους.
Μια νομισματική ένωση γεννά πλεονάσματα για τις ισχυρές οικονομίες και ελλείμματα για τις αδύναμες. Ο μόνος τρόπος για να επιζήσει είναι να υπάρχει ένας δημοσιονομικός μηχανισμός ανακατονομής αυτών των πλεονασμάτων με ροή από τις πλεονασματικές προς τις ελλειμματικές χώρες. Εδώ ήρθε ο μύθος περί τζιτζικιών και μυρμηγκιών να αλλοιώσει την πραγματικότητα που δεν είναι άλλη από την αναντίρρητη καταστροφή των μυρμηγκιών προς όφελος των τζιτζικιών.
Προσοχή. Μυρμήγια μπορεί να είναι και οι ανατολικογερμανοί ή οι φτωχοί των ΗΠΑ. Δεν πρόκειται για μια διελκυστίνδα αποκλειστικά μεταξύ δυνατών και αδύναμων κρατών.
Αυτό είναι το πλαίσιο, σε γενικές γραμμές, μέσα στο οποίο γεννήθηκε η σημερινή εικόνα του κόσμου. Οι αυξανόμενες ανισότητες και η απόγνωση των χαμηλότερων στρωμάτων που βλέπουν τις ευκαιρίες τους για μια αξιοπρεπή ζωή να λιγοστεύουν μέρα με τη μέρα.
Έτσι προέκυψε ο Τραμπ ως η αντίδραση των Αμερικανών που δεν συμμετέχουν πια στο αμερικανικό όνειρο, το Brexit ως η απάντηση των φτωχών Βρετανών απέναντι στα στελέχη των τραπεζών του Σίτυ, η Λεπέν ως η απάντηση των Γάλλων στη γερμανική ηγεμονία και τη λιτότητα που αυτή επιβάλλει.
Όλες, δυνάμεις αντιδραστικές, αφού οι προοδευτικές δεν καταφέρνουν να αρθρώσουν συνεκτική και πειστική εναλλακτική απάντηση, αν δεν μένουν εμμονικά προσδεδεμένες στο άρμα των δυνάμεων που γέννησαν τις ανισότητες.
Οι ίδιες οι ανισότητες δεν είναι απλώς η εικόνα της κρίσης, το αποτέλεσμά της. Είναι ταυτόχρονα και αίτιο της. Σύμφωνα με τον σπουδαίο Γάλλο οικονομολόγο, Τομά Πικεττύ, ο οποίος έχει εργαστεί πάνω στο ζήτημα των ανισοτήτων πλούτου και εισοδήματος όσο κανείς άλλος, οι οικονομικές ανισότητες αποτελούν και αίτιο των κρίσεων.
Η ιδέα πίσω από αυτή την άποψη είναι πως τα χαμηλά στρώματα έχουν μεγαλύτερη ροπή να καταναλώσουν τα χρήματά τους σε σχέση με τα υψηλότερα στρώματα. Αυτό το φαινόμενο έχει αποδειχθεί, αλλά είναι και απολύτως λογικό. Κάποιος που βγάζει 1000 ευρώ το μήνα μάλλον θα καταναλώσει ολόκληρο το ποσό για την κάλυψη βασικών αναγκών σε αντίθεση με κάποιον που βγάζει 100.000 ευρώ το μήνα ο οποίος θα αποθησαυρίσει τα χρήματά του.
Αυτό οδηγεί στη συσσώρευση πλούτου, ο οποίος καθίσταται ανενεργός και δεν κινεί την οικονομία, ώστε να ανακυκλωθεί και να παράξει νέο πλούτο. Έτσι η οικονομία βυθίζεται στη στασιμότητα επιδεινώνοντας περαιτέρω τη θέση των χαμηλότερων στρωμάτων.
Αυτή είναι η εικόνα του κόσμου σήμερα. Διευρυνόμενες ανισότητες που οδηγούν μεγάλο μέρος του πληθυσμού στο περιθώριο. Αυτός ο κόσμος είναι που ξεγελιέται και βλέπει στον Τραμπ και στη Λεπέν έναν τρόπο να βγει από το περιθώριο. Την ίδια στιγμή οι προοδευτικές δυνάμεις αδυνατούν να διατυπώσουν στιβαρή εναλλακτική αντιπρόταση, ενώ το υπάρχον πολιτικό σύστημα δείχνει να αδυνατεί να αφουγκραστεί τις μάζες και μοιραία έχει αποδεχθεί την πορεία των πραγμάτων προς τον γκρεμό.
