Του Justin Fox
Αυτή η χρονιά ήταν γεμάτη ειδήσεις σχετικά με την επιβράδυνση ή ίσως ακόμη και το τέλος της παγκοσμιοποίησης. Η κύρια ένδειξη είναι ότι ο όγκος του διεθνούς εμπορίου φαίνεται να μην αυξάνεται πια, κάτι που σπάνια συμβαίνει εκτός ύφεσης. Ωστόσο, αν δει κανείς τη συνολική εικόνα, μπορεί να υποστηρίξει ότι το τρένο της παγκοσμιοποίησης συνεχίζει να κυλά -αργά- προς τα εμπρός.
Η παγκοσμιοποίηση συνεχίζεται, προς το παρόν
Παγκόσμια διασυνδεσιμότητα σε σχέση με το 2005
Το παραπάνω γράφημα προέρχεται από την τελευταία έκδοση του Δείκτη Παγκόσμιας Διασυνδεσιμότητας της DHL, ο οποίος καταρτίζεται ανά διετία από τους Pankaj Ghemawat και Steven A. Altman του Κέντρου για την Παγκοσμιοποίηση της Εκπαίδευσης και της Διοίκησης της Σχολής Διοίκησης Επιχειρήσεων Stern του Πανεπιστημίου Νέας Υόρκης. Ο Ghemawat, κορυφαίος ακαδημαϊκός σε θέματα εταιρικής στρατηγικής, διδάσκει επίσης στη Σχολή Διοίκησης Επιχειρήσεων IESE της Βαρκελώνης. Είναι αυτό που λέμε άνθρωπος του κόσμου. Ωστόσο, την τελευταία δεκαετία (από το 2005, όταν κυκλοφόρησε το βιβλίο “The world is Flat” του Thomas Friedman,) υποστηρίζει ότι ο κόσμος δεν είναι τόσο διασυνδεδεμένος όσο πιστεύουν οι προφήτες της παγκοσμιοποίησης, καθώς και ότι η διασυνδεσιμότητά του δεν αυξάνεται με τόσο ταχείς ρυθμούς.
Στο παραπάνω γράφημα αποτυπώνονται οι παγκόσμιες ροές του εμπορίου, του κεφαλαίου, των ανθρώπων και των πληροφοριών σε βάθος (δηλαδή όγκο) και σε εύρος (δηλαδή πόσο ευρέως κατανέμονται οι ροές ανά τον κόσμο). Τόσο το βάθος όσο και το σύνολο της διασυνδεσιμότητας ανέκαμψαν και με το παραπάνω από την απότομη πτώση του 2008, όμως το εύρος της δεν έχει μεταβληθεί πολύ. Εάν εστιάσει κανείς στις ροές που συνθέτουν το δείκτη του βάθους, προκύπτει μια ακόμα διαφοροποίηση:
Οι πληροφορίες είναι το παν
Βάθος παγκόσμιας διασυνδεσιμότητας σε σχέση με το 2005
Οι ροές των πληροφοριών (κυρίως η διαδικτυακή κίνηση και τα τηλεφωνήματα) έχουν εκτιναχθεί στα ύψη, ενώ οι ροές του εμπορίου και των κεφαλαίων παραμένουν χαμηλότερα από την προ-υφεσιακή αιχμή τους. Τον περασμένο Φεβρουάριο, το McKinsey Global Institute δημοσίευσε μια έκθεση για την άνοδο της “ψηφιακής παγκοσμιοποίησης”, η οποία επισημαίνει:
“Οι ροές υλικών αγαθών και οικονομικών πόρων ήταν τα ορόσημα της διεθνούς οικονομίας του 20ού αιώνα, σήμερα, όμως, οι ροές αυτές έχουν σταθεροποιηθεί ή υποχωρήσει. Η παγκοσμιοποίηση του 21ου αιώνα χαρακτηρίζεται όλο και περισσότερο από τις ροές των δεδομένων και των πληροφοριών”.
Ο Ghemawat διατηρεί αμφιβολίες σχετικά με την ψηφιακή κυριαρχία της παγκοσμιοποίησης. “Εάν κοιτάξει κανείς πίσω στη δεκαετία του 1930, οι ροές των πληροφοριών πολύ πιθανόν να αυξάνονταν και τότε”, μου είπε όταν τον επισκέφτηκα στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης τον περασμένο μήνα. Η γενική του εκτίμηση είναι ότι συνολικά, παρά την επιβράδυνση σε σχέση με τη δεκαετία του 1990 και τις αρχές της δεκαετίας του 2000, η παγκόσμια ολοκλήρωση αυξάνεται ακόμη, αν και ακανόνιστα. “Δεν οδεύουμε αναπόφευκτα ούτε προς μια μεγάλη μεταστροφή ούτε προς μια αναγέννηση” σημείωσε. “Οι καιροί ήταν δύσκολοι τότε και το ίδιο ισχύει και τώρα. Όμως αν είχαμε αποφύγει ανοησίες όπως το Smoot-Hawley…”.
Το Smoot-Hawley ήταν ο νόμος περί δασμών που πέρασε το αμερικανικό Κογκρέσο το 1930, στον οποίο ορισμένοι οικονομολόγοι αποδίδουν τη μετατροπή της ύφεσης στη Μεγάλη Ύφεση. Τώρα οι ΗΠΑ εξέλεξαν έναν Πρόεδρο ο οποίος έχει κάνει ανάλογες δηλώσεις για τους εμπορικούς δασμούς. “Δεν ανησυχούσα τόσο πολύ πριν από τις εκλογές γιατί […] δεν μπορούσα να δω έναν καταλύτη ανάλογο του νόμου Smoot-Hawley”, μου έγραψε σε ένα e-mail ο Ghemawat, όταν τον ρώτησα αυτήν την εβδομάδα για τις ενδεχόμενες επιπτώσεις της νίκης Τραμπ. “Τώρα μπορώ”.
Αυτό που φοβάται ο Ghemawat είναι ένας πόλεμος για το διεθνές εμπόριο. Όπως έγραψε την περασμένη εβδομάδα στο Harvard Business Review:
“Ο Τραμπ εκμεταλλεύτηκε αποτελεσματικά τον θυμό των Αμερικανών και οι πράξεις του μπορεί να προξενήσουν θυμό και στο εξωτερικό. Οι Αμερικανοί εξαγωγείς ειδικά θα πρέπει να προσέχουν για αντίποινα από άλλα κράτη”.
Επιβραδύνοντας την παγκόσμια οικονομία σε τέτοιο βαθμό ώστε να αντιστραφεί η ανάπτυξη, αυτού του είδους οι ενέργειες κινδυνεύουν να κάνουν τους πάντες φτωχότερους. Εντούτοις, υπάρχουν άλλες πιθανές αντιδράσεις στις ανησυχίες για το εμπόριο που δεν θα ήταν απαραιτήτως κακές. Η άσκηση πίεσης προς τους εμπορικούς εταίρους να αγοράσουν αμερικανικά προϊόντα, αλλά και προς τις εταιρείες για δημιουργία θέσεων εργασίας στις ΗΠΑ θα μπορούσε να είναι σημάδι υγείας, υποστήριξε ο Ghemawat στο Harvard Business Review.
Η αντιμετώπιση της παγκοσμιοποίησης σαν μια αδηφάγο, ασυγκράτητη δύναμη δεν λειτούργησε θετικά για τις πολιτικές ελίτ στις ΗΠΑ και την Ευρώπη. Η προσπάθεια αναστροφής της είναι μια επικίνδυνη στρατηγική, πιθανότατα καταστροφική για την οικονομία. Αντιθέτως, η σκληρή δουλειά για τη διαχείρισή της, χωρίς να παραγνωρίζονται οι εσωτερικές πολιτικές παράμετροι, θα μπορούσε να συμβάλει στη διάσωσή της.
