Γράφει ο Γιώργος Βοσκόπουλος,
Αν. Καθηγητής Διεθνών Ευρωπαϊκών Σπουδών, ΠΑΜΑΚ
Το ζήτημα της ΑΟΖ [1] είναι κατ’ εξοχή πολιτικό-στρατηγικό ζήτημα και όχι απλά οικονομικό. Ως εκ τούτου οι όποιες αποφάσεις θα ληφθούν σε δύο αλληλένδετα στάδια. Το πρώτο αφορά έναν πολιτικό διακανονισμό μεταξύ των εμπλεκομένων μερών και τη σύμφωνη γνώμη ισχυρών εξω-συστημικών παικτών και ο δεύτερος τα οικονομικά δεδομένα της εκμετάλλευσης των κοιτασμάτων. Το μέγεθος των τελευταίων θα προσδιορίσει επικουρικά κατά πόσο το εγχείρημα είναι ορθολογικό. Διαδικαστικά και νομικά καταγράφονται δύο φάσεις, η ανακήρυξη και η οριοθέτηση. Η πρώτη αποτελεί μονομερή πράξη, ενώ η δεύτερη απαιτεί τουλάχιστον την εμπλοκή δύο μερών (τουλάχιστον διμερής πράξη). Χρονικά η οριοθέτηση έπεται της ανακήρυξης.
Η πρόσφατη τριμερής συνάντηση Ελλάδας-Κύπρου-Αιγύπτου κατέδειξε ότι υπάρχει βούληση για σταδιακή διαμόρφωση ενός πλαισίου συνεργασίας. Επειδή ωστόσο στη διεθνή πολιτική υπάρχει μία πολύπλευρη αλληλένδεση ζητημάτων με τη δράση συστημικών και εξωσυστημικών παραγόντων θα πρέπει να είμαστε προσγειωμένοι όσον αφορά τις προσδοκίες και τον χρονικό ορίζοντα υλοποίησης ενός τόσο σημαντικού γεωστρατηγικού εγχειρήματος.
Ο παράγοντας Αίγυπτος
Το αποδυναμωμένο καθεστώς Σίσι αντιμετωπίζει σοβαρά οικονομικά προβλήματα. Στο παρελθόν η Αίγυπτος ζήτησε διαγραφή χρέους ενώ αναμένεται υποτίμηση του εθνικού νομίσματος. Αν και αυτό εκτιμάται ότι μακροπρόθεσμα θα ενισχύσει την οικονομία της χώρας, ωστόσο βραχυπρόθεσμα θα πλήξει καίρια τα εισοδήματα των μικρομεσαίων και των δημοσίων υπαλλήλων κάτι που αναμένεται να προκαλέσει έντονες αντιδράσεις σε μία χώρα σε αβέβαιη μετάβαση. Οι επιλογές αυτές θα αποτελέσουν και κριτήριο αξιολόγησης της αποδοχής του κ. Σίσι από ένα ευρύ κοινό.
Η χώρα βρίσκεται υπό τον ασφυκτικό κλοιό του ΔΝΤ, αναμένονται απολύσεις στο δημόσιο και ελλοχεύει ο κίνδυνος εσωτερικής ανάφλεξης από δημοσιονομικά και κοινωνικά προβλήματα. Ζητούμενο η επιβίωση της σε συνθήκες μη στήριξης από το Κατάρ το οποίο διαχρονικά στήριζε οικονομικά την Αίγυπτο. Οι επιλογές για το Κάιρο δεν είναι εύκολες, αφού χρειάζεται και τη στήριξη της Σαουδικής Αραβίας η οποία επιθυμεί την αποκατάσταση των σχέσεων Αιγύπτου-Τουρκίας. Στην περίπτωση της Συριακής κρίσης το Κάιρο στηρίζει το καθεστώς Ασσαντ, αν και αυτό δεν είναι τόσο εμφανές, αφού ορθά η Αιγυπτιακή ηγεσία λαμβάνει υπόψη της ότι σημαντικοί διεθνείς παράγοντες επιθυμούν την πτώση του.
Το Κάιρο δεν επιθυμεί να εμπλακεί στην αντιπαράθεση Ελλάδας-Τουρκίας. Μια συμφωνία Ελλάδας-Αιγύπτου θα θωράκιζε το Καστελόριζο, ωστόσο αυτό θα καθιστούσε την Αίγυπτο παράγοντα αποδόμησης της τουρκικής στρατηγικής. Η ελληνική πλευρά είχε επενδύσει σε αυτό θεωρώντας ότι οι άστοχες στο παρελθόν δηλώσεις του Τ. Ερντογάν εναντίον του Σίσι θα προσέφεραν το momentum μιας συμφωνίας προς όφελος της Αθήνας. Ακόμα ωστόσο κι αν η Αιγυπτιακή ηγεσία ήταν πρόθυμη να το πράξει η Αθήνα θα έπρεπε να λάβει υπόψη της τον κίνδυνο άμεσης αντιπαράθεσης με την Τουρκία η οποία θα μπορούσε να φτάσει στα άκρα.
Ο παράγοντας Ελλάδα
Η αντικειμενική ικανότητα της χώρας να δρομολογήσει αποφασιστικά μία λύση σε ζητήματα ΑΟΖ θα πρέπει να αξιολογηθεί με βάση τις ευκαιρίες που παρουσιάζονται αλλά και τα πολυεπίπεδα προβλήματα που αντιμετωπίζει. Κεντρικό σημείο είναι να στηριχτεί η αρχή της μέσης γραμμής. Στρατηγικός στόχος της Ελλάδας είναι η αναγνώριση ΑΟΖ και για τα ελληνικά νησιά ώστε να εξασφαλιστούν εθνικά κυριαρχικά δικαιώματα και κυρίως του Καστελόριζου.
Οι δυσκολίες καθορισμού ΑΟΖ μεταξύ Ελλάδας και Αιγύπτου τέμνουν πολλαπλούς άξονες συμφερόντων όχι απλά λόγω πιθανών αντιδράσεων Τουρκίας αλλά και λόγω των διαφορών μεταξύ Ελλάδας-Αλβανίας και Ελλάδας-Ιταλίας. Επιπλέον σημαντικές διαφορές καταγράφηκαν στην προσπάθεια οριοθέτησης θαλασσίων ζωνών ανάμεσα σε Ελλάδα και Αίγυπτο μετά τη μυστική συνάντηση εμπειρογνωμόνων και υψηλόβαθμων διπλωματών που έγινε στην Αθήνα στις 3 Οκτωβρίου. Η Αιγυπτιακή ηγεσία φαίνεται απρόθυμη να προχωρήσει σε επιλογές που θα διεύρυναν τα προβλήματα που αντιμετωπίζει με την Τουρκία. Ως αποτέλεσμα, δεν αποτελεί έκπληξη η κατάληξη της πρόσφατης τριμερούς συνάντησης Συνόδου Αιγύπτου – Ελλάδος – Κύπρου η οποία δεν οδήγησε σε σημαντικές αποφάσεις.
Στο μέτωπο με την Αλβανία η Συμφωνία του 2009 ακυρώθηκε από το Συνταγματικό Δικαστήριο της γείτονος με παρέμβαση, σύμφωνα με σοβαρές ενδείξεις, της Τουρκίας. Αυτό καθώς μία τέτοια de jure κατάληξη θα περιόριζε δραματικά το εύρος των τουρκικών αξιώσεων στο Αιγαίο.[2] Την ίδια στιγμή η συμφωνία Ελλάδας-Ιταλίας μετατίθεται σε ένα μάλλον απροσδιόριστο μέλλον με αβέβαιη έκβαση.
Είναι σαφές ότι η υλοποίηση μιας διμερούς ή τριμερούς συμφωνίας μπορεί να προκύψει από τη συνολική διευθέτηση πολυμερών διαφορών, με το Συριακό να βρίσκεται στο επίκεντρο των εξελίξεων και το Κυπριακό να διαθέτει τη δυναμική να ανατρέψει τα υπό διαμόρφωση ενεργειακά δεδομένα και ισορροπίες.
[1] Σύμφωνα με το Άρθρο 55 της Συνθήκης του Montego Bay (1982) ως Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη «ορίζεται η πέραν και παρακείμενη της Χωρικής Θαλάσσης περιοχή, η υπαγόμενη στο ειδικό νομικό καθεστώς που καθιερώνεται στο παρόν Μέρος [v] δυνάμει του οποίου τα δικαιώματα και οι δικαιοδοσίες του παρακτίου Κράτους και τα δικαιώματα και οι ελευθερίες των άλλων Κρατών, διέπονται από τις σχετικές διατάξεις της παρούσης Συμβάσεως».
[2] Βλ. Η Ελλάδα, η Αλβανία, η ΑΟΖ και οι κατηγορίες, http://mignatiou.com/2014/08/i-ellada-i-alvania-i-aoz-ke-i-katigories/
Χρήσιμα άρθρα
1.«Η Ελληνική ΑΟΖ: Γεωπολιτική Πραγματικότης και Γεωστρατηγική Αναγκαιότης», των Ι. Θ. Μάζη & Γ.-Α. Σγούρου, Ινστιτούτο Ενέργειας Νοτιοανατολικής Ευρώπης, http://www.iene.gr/page.asp?pid=1613&lng=1
2.United Nations Convention on the Law of the Sea
http://www.un.org/depts/los/convention_agreements/texts/unclos/unclos_e.pdf
3.Σοφία Παπαϊωάννου, Τι συμβαίνει με την Αλβανία και την ΑΟΖ, http://www.huffingtonpost.gr/sofiapapaioannou/-_524_b_7343030.html, 20/05/2015
4.Ι. Μάζης, Γεωπολιτική των Υδρογονανθράκων στη Ν/Α Μεσόγειο: Σχέσεις Ελλάδος-Ισραήλ-Κύπρου και η σημασία της ΑΟΖ (ΕΕΖ) του Καστελορίζου, http://www.geo-mazis.gr/components/com_mtree/attachment.php?link_id=258&cf_id=36
5.Ντίνος Νικολάου: Το κοίτασμα Ζορ είναι ένα δέντρο στην άκρη ενός δάσους, το οποίο βρίσκεται στην κυπριακή ΑΟΖ, http://energypress.gr/news/ntinos-nikolaoy-koitasma-zor-einai-ena-dentro-stin-akri-enos-dasoys-opoio-vrisketai-stin
6.Καρυώτης Θεόδωρος, “Η ΑΟΖ της Ελλάδας”, Πρόλογος Μιχ. Ιγνατίου, Eκδόσεις Λιβάνη
7.Τι είναι ΑΟΖ και υφαλοκρηπίδα, 15 ερωτήσεις – απαντήσεις, http://www.thetoc.gr/politiki/article/ti-einai-aoz-kai-ufalokripida—15-erwtiseis-apantiseis-sabbato
8.Egypt Total External Debt, http://www.tradingeconomics.com/egypt/external-debt
