Προτάσεις για την αναβάθμιση της Κοινωνικής και Πολιτικής Αγωγής στο Δημοτικό Σχολείο
Του Αναστάσιου Μ. Καζαντζίδη*
Σύνταγμα Άρθρο 16, § 2: H παιδεία αποτελεί βασική αποστολή του Kράτους και έχει σκοπό […] τη διάπλαση των Ελλήνων σε ελεύθερους και υπεύθυνους πολίτες.
Νόμος-πλαίσιο για την Παιδεία 1566/85: 1. Σκοπός της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης είναι οι μαθητές […]: α) Να γίνονται ελεύθεροι, υπεύθυνοι, δημοκρατικοί πολίτες, να υπερασπίζονται την εθνική ανεξαρτησία, την εδαφική ακεραιότητα της χώρας και τη δημοκρατία.
Το μάθημα της Κοινωνικής και Πολιτικής Αγωγής έχει ως κύριο στόχο την παροχή κοινωνικής και πολιτικής παιδείας, την καλλιέργεια δηλαδή των γνώσεων και δεξιοτήτων που ορίζουν το δυναμικό χαρακτήρα της ιδιότητας του σύγχρονου ατόμου-πολίτη της ελληνικής, ευρωπαϊκής και διεθνούς κοινότητας, όπως αυτές διαμορφώνονται στο ραγδαία μεταβαλλόμενο πλαίσιο της σύγχρονης εποχής. Το πλαίσιο λειτουργίας του πολίτη καθορίζεται τόσο από την εθνική νομοθεσία ( Σύνταγμα, νόμοι), όσο και από τα κείμενα της EE (Education and Active Citizenship in the European Union).
Ο ρόλος της εκπαίδευσης και της κατάρτισης του πολίτη, καθίσταται κεντρικός, τόσο στο επίπεδο μετάδοσης γνώσεων και πληροφοριών, όσο και στο επίπεδο της καλλιέργειας αξιών και στάσεων για την αποτελεσματική ένταξη στα σύγχρονα κοινωνικά περιβάλλοντα. Στα νέα αυτά δεδομένα ο ρόλος της παιδείας του πολίτη είναι σημαντικός και απαιτεί: α) ολιστική αντίληψη και προσέγγιση και
β) περιβάλλοντα μάθησης που χαρακτηρίζονται από δημοκρατία και συμμετοχή.
Σκοπός της Κοινωνικής και Πολιτικής Αγωγής στην προσχολική και υποχρεωτική εκπαίδευση είναι: η πνευµατική ανάπτυξη, µε την προώθηση της γνώσης και της κατανόησης του βαθύτερου νοήµατος και σκοπού της ζωής και των οικουµενικών και διαχρονικών αξιών της ανθρώπινης κοινωνίας, µε απώτερο στόχο την εφαρµογή
τους στην καθηµερινή ζωή, η ηθική ανάπτυξη, µε την ενθάρρυνση των µαθητών ώστε να αξιολογούν µε κριτικό πνεύµα θέµατα ελευθερίας, ισότητας, δικαιοσύνης, ανθρωπίνων δικαιωµάτων, καθώς και των δικαιωµάτων και των υποχρεώσεών τους στην κοινωνία, η κοινωνική, οικονοµική και πολιτική ανάπτυξη, µε τη στήριξη των µαθητών ώστε να αποκτήσουν τη γνώση, την κατανόηση και τις δεξιότητες που είναι απαραίτητα στοιχεία για την ελεύθερη, υπεύθυνη και ενεργό συµµετοχή τους στο κοινωνικό, οικονοµικό και πολιτικό γίγνεσθαι, η πολιτισµική ανάπτυξη, µε την ενίσχυση της εθνικής και πολιτισµικής ταυτότητας των µαθητών, τη συνειδητοποίηση της φύσης και του ρόλου των διαφόρων οµάδων στις οποίες ανήκουν, και την αποδοχή της διαφορετικότητας και του πλουραλισµού, η ανάπτυξη της ελληνικής µας ταυτότητας και συνείδησης µε βάση την εθνική και πολιτιστική µας κληρονοµιά, η καλλιέργεια των κοινωνικών σχέσεων και της κοινωνικής συνοχής, της ατοµικής ευθύνης και της κοινωνικής αλληλεγγύης (ΔΕΠΠΣ Κοινωνκής και Πολιτικής Αγωγής).
Τι συμβαίνει στις άλλες χώρες
Ενώ στις περισσότερες δημοκρατικές χώρες η Πολιτειακή Αγωγή και Παιδεία (Citizenship/Civic Education) είναι κύριο διακριτό μάθημα υποχρεωτικό σε όλες ή σε πολλές τάξεις της Α/θμιας και της Β/θμιας Εκπαίδευσης, η Ελλάδα που γέννησε το λόγο, τη ρητορική, τη δημοκρατία και τον διάλογο προσπαθεί άκριτα εδώ και χρόνια να υιοθετήσει και να ενσωματώσει στην Παιδεία της ξένα εκπαιδευτικά συστήματα ανάλογα με τις εμπνεύσεις του εκάστοτε Υπουργού Παιδείας, που θέλει κάθε φορά να κάνει μια εκπαιδευτική μεταρρύθμιση, αδιαφορώντας και υποβαθμίζοντας την Πολιτειακή Παιδεία.
Η εκπαίδευση στη χώρα μας πρέπει άμεσα να αναχθεί σε Παιδεία του Δημοκρατικού Πολίτη.
Γιατί εκπαίδευση είναι να συντηρείς το υπάρχον σύστημα. Παιδεία όμως είναι να το συνδιαμορφώνεις και αυτός είναι ο ρόλος του σχολείου. Δεν μπορούμε να μιλάμε στα παιδιά για ίσα δικαιώματα, για τις αξίες της δημοκρατίας, για την αξιοκρατία αν δεν μπορούν τα παιδιά να εκφέρουν με λόγο επιχειρηματικό τις έννοιες αυτές και πόσο μάλλον να τις υλοποιήσουν.
Η Πολιτειακή Αγωγή έχει θεσπιστεί από το Κοινοτικό και το Διεθνές Δίκαιο και η ανάγκη για την προετοιμασία δημοκρατικών πολιτών καθίσταται σήμερα επιτακτική. Η Πολιτειακή Παιδεία θα έπρεπε να κατέχει δεσπόζουσα θέση στο σχολικό πρόγραμμα, εάν αναλογιστούμε ότι η χώρα μας διέρχεται μια σοβαρή κρίση θεσμών και αξιών και ότι το σχολείο καλείται να προετοιμάσει τους σημερινούς μαθητές για να γίνουν αύριο συνειδητοποιημένοι πολίτες με σεβασμό στη δημοκρατία και τους θεσμούς.
Διδάσκεται στη Γαλλία σε όλες τις τάξεις του Δημοτικού, του Γυμνασίου και του Λυκείου. Το ίδιο γίνεται στην Ισπανία, στη Γερμανία, στην Ολλανδία, ενώ στην Ιρλανδία είναι υποχρεωτικό μάθημα σε όλες τις τάξεις του Γυμνασίου και του Λυκείου, όπως και στη Σουηδία.
ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ
Η Κοινωνική και Πολιτική Αγωγή στην Ελλάδα, στο Δημοτικό Σχολείο διδάσκεται υποτυπωδώς στην Ε’ και στη ΣΤ’ τάξη για μόνο μία ώρα την εβδομάδα (28 ώρες το σχολικό έτος).Κοινή είναι η διαπίστωση της απαξίωσης του μαθήματος και από την πλειοψηφία των εκπαιδευτικών. Οι μαθητές και οι μαθήτριες της Ε και ΣΤ τάξης του δημοτικού σχολείου, αντί να μάθουν και να νιώσουν τη μετάδοση των απαραίτητων για κάθε Δημοκρατικό Πολίτη εννοιών, γνώσεων, αρχών, αξιών, αρετών, ικανοτήτων και διαθέσεων για μια δημοκρατική κοινωνία, ασκούνται στην άπνοια και στην απλή μνημόνευση κανόνων και πράξεων.
-Το μάθημα της Αγωγής του Πολίτη, από μια ώρα την εβδομάδα, πρέπει να εξυψωθεί σε κύριο μάθημα ισάξιο των κύριων μαθημάτων και να διαχέεται παντού στο αναλυτικό πρόγραμμα του οποίου βασικός σκοπός είναι η ανάπτυξη του Δημοκρατικού Πολίτη. Μόνο έτσι θα δημιουργήσουμε τα επόμενα χρόνια πραγματικούς δημοκρατικούς πολίτες.
-Το μάθημα της Αγωγής του Πολίτη θα πρέπει εκτός από θεωρητικό να είναι οπωσδήποτε και βιωματικό. Να είναι αφιερωμένο στο άνοιγμα του σχολείου στην κοινωνία και σε όλους τους θεσμούς.
-Οι 28 διδακτικές ώρες που προβλέπονται για την Ε και Στ δημοτικού, θα πρέπει το λιγότερο να διπλασιαστούν για να μπορέσουν οι μαθητές να εμπλακούν περισσότερο και έτσι σε συνδυασμό με προγράμματα σχολικών δραστηριοτήτων να επιτευχθεί καλύτερα η βιωματική μάθηση των μαθητών για θεσμούς δημοκρατίας.
-Σε συνεργασία με την Τοπική Αυτοδιοίκηση θα πρέπει να ενθαρρυνθεί η δημιουργία θεσμών (ανάλογων της Βουλής των Εφήβων) ώστε οι μαθητές εκτός από το σχολείο τους να συμμετέχουν σε διαδικασίες δημοκρατίας στο Δήμο ή την Περιφερειακή τους Ενότητα.
-Να θεσμοθετηθεί η λειτουργία των σχολικών κοινοτήτων από την Ε και Στ τάξη του Δημοτικού.
-Να ενισχυθούν και χρηματοδοτηθούν με Ευρωπαϊκά Προγράμματα οι επισκέψεις των μαθητών στη Βουλή και σε δημοκρατικούς θεσμούς τοπικής Αυτοδιοίκησης, Συλλόγων, Σωματείων, Ευρωκοινοβούλιο κτλ.
-Να ενσωματωθούν στα πλαίσια της διαθεματικότητας θέματα της Κοινωνικής και Πολιτικής Αγωγής σε όλα τα υπόλοιπα μαθήματα που να λειτουργούν επικουρικά του μαθήματος.
-Να θεσπιστεί ξεχωριστή ενότητα σχολικών δραστηριοτήτων (παράλληλα με την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση, την Αγωγή Υγείας και Πολιτιστικών δραστηριοτήτων) η Αγωγή του Πολίτη με υπεύθυνο εκπαιδευτικό να συντονίζει τα προγράμματα αυτά σε επίπεδο Διεύθυνσης Εκπαίδευσης ο οποίος να είναι Πολιτικός ή Νομικός Επιστήμονας ή να έχει επιμορφωθεί πάνω σε αυτά τα θέματα.
-Να διεξάγονται τόσο σε επίπεδο τάξης όσο και σε επίπεδο σχολικής μονάδας ρητορικοί αγώνες μέσω των οποίων ο μαθητής θα συνειδητοποιήσει τη δύναμη του επιχειρηματικού λόγου σε όλα τα επίπεδα της μετέπειτα κοινωνικής του ζωής.
-Να εισαχθεί το μάθημα της Κοινωνικής και Πολιτικής Αγωγής στο Ολοήμερο και να δημιουργηθούν φύλλα εργασίας και δραστηριοτήτων αλλά και δημιουργικές δραστηριότητες που θα συνδέονται με το θέμα.
Η Αγωγή του Πολίτη στο δημοτικό και στη συνέχεια το μάθημα της Πολιτειακής Αγωγής στο Γυμνάσιο και στο Λύκειο, θα είναι η λύση για τη δημιουργία υπεύθυνων δημοκρατικών πολιτών του αύριο.
Η Ελλάδα της ανάπτυξης, θα έχει μέλλον μόνο με υπεύθυνους Έλληνες πολίτες….’
* Δάσκαλος, Μέλος του τομέα Παιδείας της Νέας Δημοκρατίας
