Στις μέρες μας λίγοι γνωρίζουν ότι πριν οι πιλότοι ανέβουν στα αεροσκάφη για να πετάξουν, επιχείρησαν να κατακτήσουν τους αιθέρες με χρήση Μη Επανδρωμένων Συστημάτων. Με αφετηρία τους χαρταετούς της Κίνας και στην συνέχεια με αερόστατα, η κατάκτηση των αιθέρων ξεκίνησε με τους πιλότους αρχικά να μην εγκαταλείπουν το έδαφος. Αντιλαμβάνεται λοιπόν κανείς ότι ένα Μη Επανδρωμένο Εναέριο Σύστημα δεν είναι κάτι καινούργιο, αλλά στην ουσία πρόκειται για τον πρόδρομο του αεροσκάφους στην σημερινή του μορφή.
Τα σύγχρονα drones σίγουρα τα έχουμε δει να πετάνε ή να αιωρούνται, με εγκατεστημένη κάμερα να καταγράφουν τα πάντα γύρω τους. Στις μέρες μας, έχουν τη μορφή πολυκοπτέρων, με τα δημοφιλέστερα να διαθέτουν τέσσερα στροφεία (τετρακόπτερα) και να εξοπλίζονται συνεχώς. Διαθέτουν πλέον προσαρμοσμένη κάμερα υψηλής ευκρίνειας, συνδέονται με το διαδίκτυο, η ταχύτητα τους ξεπερνά τα 160 χλμ/ώρα και αναπτύσσονται με απίστευτα ταχύ ρυθμό, τόσο σε ικανότητες όσο και αριθμό. Πόσο όμως κινδυνεύουμε από την τρομακτική αυτή αύξηση του αριθμού τους και πως προσπαθεί η παγκόσμια κοινότητα να τα χρησιμοποιήσει προς όφελός της;
Ιστορική εξέλιξη
Οι αρχικές “πρωτόγονες” κατασκευές drones, βρήκαν εφαρμογή μέσω της στρατιωτικής χρήσης. Στις 22 Αυγούστου 1849, όταν οι Βενετοί κήρυξαν ανεξαρτησία από την Αυστρία, η γεωγραφία του εδάφους δεν επέτρεπε στους Αυστριακούς την εφαρμογή αντιποίνων και τον βομβαρδισμό της αποσχισθείσας πόλης. Κατασκεύασαν λοιπόν ως εναλλακτική λύση, 200 ελεγχόμενα ιπτάμενα αερόστατα, προγραμματισμένα να βομβαρδίσουν την πόλη της Βενετίας, όταν αυτά θα βρίσκονταν πάνω από την πόλη. Ανάλογες στρατιωτικές εφευρέσεις αναπτύχθηκαν τόσο κατά την διάρκεια του εμφυλίου πολέμου της Αμερικής, αλλά και στις μετέπειτα διεθνείς συγκρούσεις, στην διάρκεια του Α’ και Β’ Παγκόσμιου πολέμου.
Τα Μη Επανδρωμένα Εναέρια Συστήματα με την μορφή που γνωρίζουμε σήμερα, χρησιμοποιήθηκαν από την Πολεμική Αεροπορία των Ην. Πολιτειών την δεκαετία του 60, στον πόλεμο του Βιετνάμ. Το “Lightning Bug” (πυγολαμπίδα), είχε τα χαρακτηριστικά του σημερινού αεροσκάφους, το οποίο μπορούσε να φωτογραφίζει και να συλλέγει κάθε τύπου εκπομπές πάνω από εχθρικό έδαφος. Η μεγάλη εξέλιξη όμως των drones, βρήκε γόνιμο έδαφος μετά την επίθεση της 11ης Σεπτεμβρίου 2001. Έτσι ενώ το έτος 2000 τα κονδύλια από το Αμερικανικό Πεντάγωνο για έρευνα και ανάπτυξη ήταν 283 εκατομμύρια δολάρια, στις μέρες μας έχει φθάσει το ιλλιγιώδες ποσό των 3 δισεκατομμυρίων δολαρίων! Την περίοδο από το 2002 έως και το 2010, ο αριθμός των drones αυξήθηκε σαράντα φορές στις Ην. Πολιτείες. Την περίοδο αυτή το Πεντάγωνο κατέχει περί τις έντεκα χιλιάδες drones, με αρκετές εκατοντάδες από αυτά να είναι οπλισμένα.
Σύγχρονη χρήση των UAS
Στον Ελληνικό εναέριο χώρο, τα Μη Επανδρωμένα Συστήματα –UAS, χρησιμοποιούνται κυρίως για ψυχαγωγία και καταγραφή εικόνων και βίντεο. Όμως οι εφαρμογές που ήδη έχουν στον διεθνή χώρο, συμβαδίζουν με τις τεράστιες δυνατότητες που διαθέτουν τα συστήματα αυτά.
Στην μετεωρολογία, με την χρήση των UAS δεν μπαίνει πλέον σε κίνδυνο καμία ανθρώπινη ζωή, προσπαθώντας μία έγκαιρη πρόβλεψη και παρακολούθηση των κυκλώνων και τροπικών καταιγίδων. Ήδη στις Ην. Πολιτείες εξελίσσεται μία συνεργασία μεταξύ της Διεύθυνσης Ωκεανών και Μετεωρολογίας-NOAA, της NASA και της εταιρείας αμυντικών συστημάτων Northrop Grumman. Σκοπός της συνεργασίας είναι η δημιουργία μετεωρολογικών Μη Επανδρωμένων Οχημάτων (Unmanned Aerial Vehicles-UAV), που θα παρακολουθούν τις καταιγίδες και τους κυκλώνες.
Στο πεδίο της προστασίας της άγριας ζωής, τα UAS μπορούν να παρακολουθούν τόσο την πυκνότητα των δασών, όσο και τις συγκεντρώσεις και μετακινήσεις πληθυσμών άγριων ζώων και πτηνών χωρίς τα δυσανάλογα έξοδα που απαιτούνται σήμερα. Στην Ελλάδα, ήδη υπάρχει μία παρόμοια προσπάθεια παρακολούθησης και έγκαιρου συναγερμού σε περίπτωση πυρκαϊάς, προστατεύοντας τόσο την χλωρίδα, όσο και την άγρια πανίδα της Ελληνικής φύσης.
Στο πεδίο της χαρτογράφησης, η απεικόνιση του γεωγραφικού χώρου σε μορφή τριών διαστάσεων (3D), αποτελεί μία απλή διαδικασία. Κάνοντας χρήση της ακριβούς απεικόνισης μέσω των εξελιγμένων συστημάτων GPS που διαθέτουν τα drones, εξασφαλίζεται εξαιρετική ακρίβεια και ταχύτητα. Γίνεται έτσι εύκολα κατανοητά τόσο η πολιτική, όσο και η στρατιωτική χρησιμότητα τους, μέσα από την λεπτομερή απεικόνιση του γεωγραφικού χώρου ενός κράτους.
Πηγαίνοντας ακόμη παραπέρα, στην προστασία της ανθρώπινης ζωής, τα αποτελέσματα είναι εξίσου σημαντικά. Πρόσφατα πραγματοποιήθηκε στον Καναδά σε νυχτερινή επιχείρηση SAR, η πρώτη διάσωση ανθρώπου από δυστύχημα, την στιγμή που το ελικόπτερο Πρώτων Βοηθειών αδυνατούσε να καλύψει σε ελάχιστο χρόνο την περιοχή που είχε εκτιμηθεί ότι βρισκόταν ο τραυματίας. Ανάλογη χρήση σκέφτονται ήδη φαρμακευτικές εταιρείες, αλλά και ασφαλιστικά ταμεία, όπου θα μπορούν να αποστείλουν έγκαιρα σε απομακρυσμένα σημεία της χώρας, αναγκαία φαρμακευτικά εφόδια σε περίπτωση ασθενείας ή ατυχήματος.
Τελευταίος και όχι λιγότερο σημαντικός, ο τομέας του εμπορίου με τα χαρακτηριστικά παραδείγματα της amazon και του facebook. H amazon δήλωσε ότι στα επόμενα 4-5 χρόνια, ονειρεύεται την κατ’ οίκον παράδοση εμπορευμάτων σε όλον τον κόσμο. Από τη άλλη ο ιδιοκτήτης του facebook, σχεδιάζει την αδιάκοπη πτήση ηλιακά κινούμενων drones, που θα προσφέρουν υπηρεσίες internet σε κάθε σημείο του πλανήτη. Αυτά τα σενάρια πλέον δεν αποτελούν σενάρια φαντασίας, αλλά ένα απλό θέμα χρόνου. Ήδη από τα τέλη Ιουλίου 2016, το πειραματικό Aquilla ολοκλήρωσε για το facebook το πρώτο στάδιο δοκιμών του, όπου παρείχε συνεχείς υπηρεσίες internet σε διάμετρο 100 χιλιομέτρων, πετώντας σε ύψος 60.000 ποδιών από το έδαφος.
Ποιά η κατηγοριοποίηση που ισχύει διεθνώς και ποιοί οι κανόνες που θα εφαρμοσθούν;
Από τον Απρίλιο του 2005, η Επιτροπή Εναέριας Ναυσιπλοΐας (Air Navigation Commission) σε συνεργασία με τον ΙCAO όπου και διεξήγαγε σχετικά συνέδρια το 2006 και 2007, κατέληξαν στην έκδοση του εγγράφου (Circular 328/AN190). Σε αυτό αναφέρονται όλα τα παρεμφερή μη επανδρωμένα συστήματα, τα Remotely Piloted Aircraft Systems-RPAS και Unmanned Aerial Vehicles-UAV, ως Unmanned Aircraft Systems-UAS. Στο ίδιο έγγραφο περιγράφονται οι όροι όπου διαχωρίζονται οι pilots των επανδρωμένων αεροσκαφών, από τους remote pilots ή operators, που χειρίζονται τα μη επανδρωμένα οχήματα ή τηλεχειριζόμενα πολυκόπτερα.
Η Υπηρεσία Πολιτικής Αεροπορίας των Ην. Πολιτειών(FAA), θέτει σε ισχύ από τις 29 Αυγούστου 2016, το νέο νόμο που αφορά τα UAS κάτω των 25 κιλών. Σύμφωνα με τα κυριότερα σημεία αυτού του νόμου, ο operator είναι πλήρως υπεύθυνος για την ασφαλή χρήση του drone και πιο συγκεκριμένα:
– Είναι υπεύθυνος να εκτελέσει έλεγχο καλής λειτουργίας του συστήματος πριν την πτήση
– Θα πρέπει να διατηρεί συνεχώς οπτική επαφή με το σύστημα που είναι στον αέρα
– Μεριμνά για την αποφυγή πτήσης του drone πάνω από πλήθη ή άτομα τα οποία βρίσκονται σε εσωτερικό ή εξωτερικό χώρο. Η δε οριζόντια απόσταση που πρέπει να τηρείται από οποιοδήποτε άτομο, είναι τουλάχιστον 50 μέτρα.
– Δεν θα επιτρέπει την κίνηση ή και αιώρηση του drone σε ύψος πάνω από 400 πόδια (121 μέτρα) και να αναπτύσσει ταχύτητα πάνω από 161 χιλιόμετρα/ώρα.
– Θα πρέπει να χρησιμοποιεί το drone μόνο κατά την διάρκεια της ημέρας (30 λεπτά πριν τη ανατολή και 30 λεπτά μετά την δύση του ηλίου) και εφόσον οι καιρικές συνθήκες επιτρέπουν την οπτική επαφή σε απόσταση τουλάχιστον 3 μιλίων.
To πλαίσιο στον Ελληνικό χώρο
Στην Ελλάδα έχει ήδη τεθεί προς διαβούλευση νομοσχέδιο που ολοκληρώθηκε την 8η Ιουνίου 2016 και οι αρμόδιοι φορείς έχουν ήδη καταθέσει τις απόψεις τους. Με τον τίτλο «Κανονισμός πτήσεων Συστημάτων μη Επανδρωμένων Αεροσκαφών (Unmanned Aircraft Systems-UAS)» στο νόμο θα πρέπει να προβλεφθούν κανόνες και περιορισμοί, λαμβάνοντας υπόψη δύο παράγοντες. Αφενός την εμπορική χρήση των drones που συνδέεται με το ιδιαίτερο τουριστικό πεδίο της Ελλάδας, αφετέρου με την αυστηρότητα των ορίων που οφείλει να σχετίζεται η πτητική ασφάλεια. Εκτιμάται ότι η προσοχή του νομοθέτη πρέπει να εστιαστεί και στις πτήσεις χαμηλού ύψους, όπως των ελικοπτέρων και υδροπλάνων στον Ελλαδικό χώρο μελλοντικά.
Στο νομοσχέδιο αυτό αρχικά αναφέρονται τρεις κύριες κατηγορίες UAS:
Η «ανοικτή» κατηγορία UAS (Open Category) με υποκατηγορίες
CAT A0 (Bάρος μικρότερο από 1 kg)
CAT A1 (Βάρος μεγαλύτερο από 1 kg και μικρότερο από 4 kg)
CAT A2 (Βάρος μεγαλύτερο από 4 kg και μικρότερο από 25 kg)
Η «ειδική» κατηγορία UAS (Specific Category)
Η «πιστοποιημένη» κατηγορία UAS (Certified Category)
Τα UAS θα πρέπει να διαθέτουν ενεργή δυνατότητα χρήσης γεω-περίφραξης, δηλαδή αυτόματο περιορισμό εισόδου σε ζώνες απαγόρευσης πτήσης (Νο Flying Zones-NFZ). Επιπρόσθετα ο operator οφείλει να αναφέρει στην αρμόδια Ελληνική Αεροπορική Αρχή (ΥΠΑ), τυχόν δυσλειτουργίες και ελαττώματα της συσκευής που ήδη έχουν προκαλέσει ή δύνανται να προκαλέσουν σοβαρό τραυματισμό. Η δήλωση κατοχής και χρήσης του Drone στη αρμόδια αρχή (για CAT A1-A2), θα είναι υποχρεωτική όπως υποχρεωτική θα είναι και η απόκτηση από τον χειριστή (operator) ειδικής άδειας/πτυχίου πιστοποιημένου από την Υπηρεσία Πολιτικής Αεροπορίας.
Ο καινούργιος κανονισμός θα διαχωρίζει επίσης τη χρήση των UAS για περιπτώσεις επαγγελματικής χρήσης. Στους operators/ ιδιοκτήτες, θα προβλέπεται καταχώρηση του εμπορικού drone σε λίστα με ειδικό μητρώο, που θα τηρείται και θα ενημερώνεται από την ΥΠΑ. Στην ίδια αυτή κατηγορία θα προβλέπεται έκδοση συγκεκριμένου πιστοποιητικού, για την παροχή τέτοιου είδους υπηρεσιών.
Στο σημείο αυτό αξίζει να αναφερθεί ότι τις σχετικές άδειες για την χρήση UAS, θα τις χορηγεί η ΥΠΑ κατόπιν θεωρητικών και πρακτικών εξετάσεων. Περαιτέρω, οι σχολές που θα παρέχουν πρακτική και θεωρητική εκπαίδευση, οφείλουν να είναι πιστοποιημένες και να ελέγχονται από την ΥΠΑ. Προς το παρόν, δεν υφίσταται “Operator Licence” αναγνωρισμένη επίσημα στην χώρα μας και δεν διαφαίνεται να δωθούν τέτοιου τύπου άδειες από την ΥΠΑ, εάν η αρμόδια Ευρωπαϊκή Επιτροπή Ασφάλειας-EASA δεν ορίσει σχετικούς κανονισμούς.
Ποιοί οι κίνδυνοι από τα Drones και που πρέπει να εστιάσουμε;
Tα πρόσφατα στοιχεία που συγκέντρωσε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή Ασφάλειας Πτήσεων (EASA) στην ετήσια έκθεσή της για το 2016, δεν είναι καθόλου ενθαρρυντικά. Σε αυτήν την έκθεση παρατηρείται μία αύξηση πάνω από τετρακόσια τοις εκατό στα περιστατικά με drones, τα οποία επέδρασαν στην αεροπορική ασφάλεια.
Η χρήση των drones, με ακαθόριστο ακόμη το νομοθετικό πλαίσιο, βρήκε ένα απρόσμενο αφύλακτο πεδίο. Τα γνωστά φαινόμενα προσγείωσης drones στον Λευκό Οίκο, η πτώση ενός drone σχεδόν δίπλα στην καγκελάριο της Γερμανίας το 2014, αλλά και η παρολίγον πρόσκρουση drone με Airbus A320 στα 700 ft λίγο μετά την απογείωση του από το αεροδρόμιο Heathrow του Λονδίνου, ήταν η αρχή. Η αεροπορική κοινότητα πραγματικά πάγωσε όταν προβλήθηκε στο δημοφιλές κανάλι Youtube, το βίντεο νεαρού που είχε κατασκευάσει ένα drone το οποίο έφερε οπλοπολυβόλο. Με αυτό “θέρισε” μια οικογένεια (ευτυχώς ανθρώπινες κούκλες), την ώρα που κάθονταν γύρω από το τραπέζι του σπιτιού της.
Γίνεται εύκολα κατανοητό ότι στην πραγματικότητα δεν κινδυνεύουμε τόσο από τα ίδια τα drones ως μηχανήματα, αλλά με την παράλογη ανθρώπινη χρήση τους. Εάν λάβει κανείς υπόψη ότι από τα 10 δισεκατομμύρια πτηνά που πετούν στις Ην. Πολιτείες, το 2014 προκλήθηκαν 13.414 περιστατικά, η αναλογία των 31 περιστατικών με drones για το 2015 είναι φαινομενικά χαμηλή.
Στην πραγματικότητα όμως, η Υπηρεσία Πολιτικής Αεροπορίας των Ην. Πολιτειών (FAA), λαμβάνει πάνω από 100 καταγγελίες τον μήνα για παράνομες πτήσεις UAS κοντά σε αεροδρόμια. Τα αποτελέσματα σχετικής έρευνας, σύμφωνα με το Bard College, σε σύνολο 921 περιστατικών, δείχνουν ότι σε 28 περιστατικά οι πιλότοι των αεροσκαφών αναγκάστηκαν να λάβουν δραστικά μέτρα αποφυγής σύγκρουσης.
Κινδυνεύουμε λοιπόν περισσότερο από την ανεύθυνη χρήση, όπως άλλωστε συμβαίνει και με αρκετά τεχνολογικά επιτεύγματα της εποχής μας. Προσεγγίζοντας λοιπόν το θέμα της ασφάλειας στην drone-εποχή, εκτιμάται ότι πρέπει να καταβληθεί μία διπλή προσπάθεια.
Αφενός στην εκπαίδευση και την έγκαιρη δημιουργία νοοτροπίας προς τους πολίτες, μέσα από την πιστοποιημένη εκπαίδευση και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και ενημέρωσης. Ήδη οι ιστοσελίδες της FAA και της EASA, παρέχουν μικρά βίντεο για υπεύθυνη χρήση των drones. Από την άλλη, η ενσωμάτωση λογισμικού (software) στα drones, με το οποίο θα δηλώνει την θέση του στον χώρο, αλλά και η αυτόματη απαγόρευση εισόδου σε περιοχές πτήσεων αεροσκαφών ή ευαίσθητων χώρων, είναι μία πρώτη βασική προσέγγιση στο θέμα της τήρησης ασφάλειας, με βάση την πρόληψη.
Επίλογος
Με βάση τα παραπάνω, συμπεραίνει κανείς ότι η εποχή των drones μόλις άρχισε για την ανθρωπότητα. Όμως τα Μη Επανδρωμένα Εναέρια Συστήματα, δεν καθορίζουν απόλυτα τον δρόμο του μέλλοντος. Περισσότερο ολοκληρώνουν την εικόνα που ήδη έχουμε για την “πτήση”, ως ένα σύνθετο, λειτουργικό φαινόμενο ακόμα και χωρίς πιλότο. Ως εκ τούτου, αυτή η στροφή που ζούμε με την ανάπτυξη των UAS, περισσότερο φαντάζει ως μία επανεξέταση του πτητικού παρελθόντος μας, στηριζόμενη σε όσα έχουμε μάθει από τον χειρισμό των αεροσκαφών, παρά είναι μία πρωτόγνωρη “βουτιά” στο μέλλον της αεροπορίας.
Από εδώ και στο εξής, είναι στο χέρι των αρχών και των απανταχού “aviators”, να δρομολογήσουν την κατασκευή ενός αξιόπιστου, εφαρμόσιμου πλαισίου που θα προστατεύει την ιδιωτική ζωή των πολιτών, και συγχρόνως θα εγγυάται την αεροπορική ασφάλεια. Η στρατιωτική χρήση των UAS εκτιμάται ότι θα είναι αναπόφευκτη, σχεδόν μονόδρομος. Όμως στο χέρι της ανθρωπότητας είναι o ρόλος και ο τρόπος που θα παραχωρηθούν οι όποιοι βαθμοί ελευθερίας, χωρίς να αντικαταστήσουν την ανθρώπινη λογική και δράση, σύμφωνα με την γνωστή πρόταση του Moonzajer: “H βιαιότητα και η αδικία, μας έκανε να σηκώσουμε τα χέρια μας στον ουρανό, ικετεύοντας για βοήθεια. Ο Θεός δεν ανταποκρίθηκε, όμως ήρθαν τα drones για να μας σώσουν τελικά..”
*Ο Διερευνητής Αεροναυτικών Ατυχημάτων, Τραχαλάκης Μανούσος, είναι Αξιωματικός του Πολεμικού Ναυτικού, Ιπτάμενος Εκπαιδευτής “Α”. Έχει λάβει πιστοποιημένη μεταπτυχιακή εκπαίδευση από το πανεπιστήμιο Cranfield του Ην.Βασιλείου, στο πεδίο Safety and Accident Investigation, σύμφωνα με τα πρότυπα που ορίζει ο ICAO. Είναι απόφοιτος του U.S Navy, Aviation Safety School, όπως επίσης και του U.K Royal Navy, Flight Safety Course. Είναι μέλος της Διεθνούς Kοινότητας Διερευνητών Αεροπορικών Ατυχημάτων (ISASI) και του Διεθνούς Ιδρύματος Ασφάλειας Πτήσεων (FSF)
