Του Γιάννη Νικολή
Να το πούμε καθαρά και από την αρχή. Δεν υπάρχει φιλελεύθερος παράδεισος. Και πώς αλήθεια να υπάρχει; Σε μια κοινωνία ελεύθερων και ανταγωνιζόμενων παραγωγών, όπου το κράτος δεν έχει την ευθύνη, και δεν του δίνει κανένας τι δικαίωμα να ασχολείται με το καλά ή άσχημα των πολιτών δεν είναι δυνατόν να υπάρξει παράδεισος.
Ας το σκεφθούμε λίγο παραπάνω. Μια κοινωνία στην οποία οι άνθρωποι μπορούν να αγωνίζονται για το ΙΔΙΟΝ (ΤΟ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ) ΣΥΜΦΕΡΟΝ ΕΝΤΟΣ ΕΝΟΣ ΠΛΑΙΣΙΟΥ ΚΑΝΟΝΩΝ, θα υπάρχουν επιτυχίες και αποτυχίες. Θα υπάρχουν ένταση δημιουργίας αλλά και περίοδοι δημιουργικής καταστροφής, θα ξεχωρίζουν οι καλύτεροι και οι ικανότεροι. Όχι όμως με κρατικές αποφάσεις αλλά με βάση την επιτυχία τους στην ΑΓΟΡΑ. Σ’ έναν τέτοιο κόσμο ο ΠΑΡΑΔΕΙΣΟΣ μοιάζει μακριά πολύ μακριά… Αντίθετα αυτό που μοιάζει κοντά είναι ο ανελέητος ανταγωνισμός για καλύτερα εμπορεύσιμα-προϊόντα και υπηρεσίες στα οποία συμπεριλαμβάνονται τα πάντα. Δηλαδή από τρόφιμα και κατοικίες μέχρι επιστήμη, εκπαίδευση, μέσα μεταφοράς, διασκέδαση και ότι άλλο φανταστεί κανείς. Είναι βέβαιο ότι όποια ανάγκη θα εμφανίζεται σε μια τέτοια κοινωνία θα υπάρχουν πάντα πρόθυμοι “κυνηγοί” του κέρδους για να την “καλύψουν”… καταγράφοντας φυσικά κέρδη ή ζημιές…
Εντός μια τέτοιας κοινωνίας οι ελευθερίες επιλογών του κάθε πολίτη πολλαπλασιάζονται. Ελευθερίες όχι μόνο ως προς το τι θα καταναλώσει αλλά ως προς το τι θα δημιουργήσει για να “πουλήσει” στην ελεύθερη αγορά… Είναι σαφές ότι η Επιτυχία όποτε αυτή υπάρχει θα είναι συνυφασμένη με κέρδη και δύναμη και η αποτυχία με πίκρα, απογοήτευση, πόνο κ.α…
Είναι όμως ελκτική αυτή η κοινωνία; Κι’ ακόμη είναι μια κοινωνία Δικαιοσύνης και Ήθους ή είναι μια κοινωνία σκληρότητας και καταπίεσης. Είναι σε τελευταία ανάλυση μια κοινωνία στην οποία αξίζει κάποιος να ζει;
Συνήθως η απάντηση που δίνεται από τη μεριά των κολεκτιβιστών είναι ότι είναι μια κοινωνία για τους πλούσιους στην οποία οι άλλοι υποφέρουν. Διάφοροι κρατιστές μιλούν για την κοινωνία των 2/3, στην οποία βέβαια το φτωχότερο 1/3 υποφέρει.
Η ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΗ ΑΠΑΝΤΗΣΗ είναι ότι μια κοινωνία θεμελιωμένη στην ελευθερία-δικαίωμα του καθένα να επιλέξει τους στόχους και τον τρόπο ζωής του είναι μια κοινωνία και κατ’ επέκταση μια χώρα στην οποία αξίζει κανένας να ζει. Είναι μια κοινωνία δημιουργικότητας, καινοτομιών, εκπλήξεων, αποτυχιών και ευκαιριών. Μια κοινωνία διαρκούς αναζήτησης και ανταλλαγών που στοχεύει στην πρωτοπορία και που φυσικά τιμά και αναδεικνύει τα άξια, ικανά και εργατικά μέλη της.
Εξυπακούεται ότι η επιτυχία δεν αποδίδεται από κανένα κράτος αλλά από την αγορά. Δηλαδή από τους πολίτες οι οποίοι αξιολογούν ως χρήσιμο ίσως και απαραίτητο γι’ αυτούς ένα προϊόν ή υπηρεσία και για το οποίο είναι διαθέσιμοι να πληρώσουν. Και μόνο αυτό τα δεδομένο είναι ικανό να κινητοποιήσει τις δημιουργικές δυνάμεις στους πιο ικανούς φυσικά αλλά και στους λιγότερο ικανούς ανθρώπους που καλούνται κι’ αυτοί να επιχειρήσουν το καλύτερο που μπορούν, πολλές φορές και ως απλοί εργαζόμενοι, αλλά και ως στελέχη επιχειρήσεων.
Σε μια κοινωνία ελευθεριών και επιλογών οι πολίτες της μπορεί να επιλέξουν το καλύτερο αλλά και το χειρότερο καθώς και όλα τα ενδιάμεσα ενδεχόμενα. Να πετυχαίνουν αλλά και να αποτυγχάνουν, να κερδίσουν αλλά και να χάσουν. Σίγουρα ακόμη η κοινωνία αυτή απαιτεί συνέπεια, μεθοδικότητα, υπευθυνότητα και πολλές άλλες αρετές διότι δεν υπάρχει το “κοινωνικό” κράτος να σε φροντίζει… και οι λάθος επιλογές έχουν κόστος και συνέπειες… Και όταν κάποιος ζει σ’ ένα κόσμο που υπάρχουν συνέπειες και κόστος επιλογών τότε κι’ αυτός αναγκάζεται να γίνεται ότι καλύτερο μπορεί και να κάνει τις καλύτερες επιλογές που μπορεί…
Αυτή είναι πολύ χονδρικά η (ΦΙΛ)ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ η οποία εμφανώς απέχει πολύ από τους παραδείσους που υπόσχονται από τη μεριά τους οι κολεκτιβιστές αλλά σε μεγάλο βαθμό και πολλοί κρατιστές. Οι φιλελεύθεροι θεωρούν ότι είναι μια ηθική κοινωνία στην οποία οι πολίτες της μπορούν να κάνουν επιλογές και λάθη έχοντας την ευθύνη της ζωής τους και χωρίς το κράτος πατερούλη να φροντίζει.
Το μεγάλο ηθικίστικο αντεπιχείρημα των κρατιστών είναι το περίφημο και τι θα γίνει με τους φτωχούς, με τους αδικημένους της κοινωνίας; Οι κακοί επιχειρηματίες καπιταλιστές θα τους εκμεταλλευτούν μέχρι τελικής αφαίμαξης… Σίγουρα δεν είναι έτσι. Τα ιστορικά παραδείγματα των ΕΛΕΥΘΕΡΩΝ κοινωνιών δεν δείχνουν κάτι τέτοιο, αντίθετα οι κοινωνίες των ΕΛΕΥΘΕΡΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ φρόντισαν τα ανήμπορα (για όποιο λόγο) μέλη των κοινωνιών τους. Και συνήθως όχι δια της κρατικής παρέμβασης (χωρίς να αποκλείεται και αυτή) αλλά δια μέσου οργανισμών και δράσεων μακριά και ξέχωρα από το κράτος δηλαδή δομών-ΟΡΓΑΝΙΣΜΩΝ που οι ΕΛΕΥΘΕΡΟΙ ΠΟΛΙΤΕΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΥΝ και που φυσικά είναι πολύ πιο αποτελεσματικοί, λειτουργικοί και δόκιμοι αλλά κυρίως και απείρως οικονομικότεροι…
Αν ρίξουμε και μια ματιά στους ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΥΣ “ΠΑΡΑΔΕΙΣΟΥΣ” των κολεκτιβιστών μόνο φτώχεια, αθλιότητα, τεράστια κριμένη ανισότητα, καταπίεση και με ανθρώπους χωρίς “ψυχή” συναντούμε. Σε ακραίες εκδοχές η απώλεια της “ψυχής” στους ανθρώπους των κολεκτιβιστικών καθεστώτων είναι σχεδόν αποτρόπαια (πχ Σταλινική Ρωσία, σημερινή Βόρεια Κορέα). Αλλά πως μπορεί να γίνει διαφορετικά; Όταν ο εξισωτισμός αντικαθιστά τη διαφορετικότητα, όταν η φιλοδοξία για επιτυχία και πλούτο είναι απαγορευμένη, όταν η αμφισβήτηση “απειλεί” τα διάφορα “πλάνα ανάπτυξης” και οι άνθρωποι καλούνται να εργασθούν για το κόμμα, τον σοσιαλισμό ή για το γενικό καλό και όχι για το ΙΔΙΟΝ ΟΦΕΛΟΣ δεν μπορεί παρά να προκύψουν ΑΘΛΙΟΙ ΠΑΡΑΔΕΙΣΟΙ ΦΤΩΧΙΑΣ και ΚΑΤΑΠΙΕΣΗΣ.
Όσο για τους πιο Light “ΠΑΡΑΔΕΙΣΟΥΣ” των άλλων κρατιστών (ακροδεξιών, λαϊκοδεξιών και σοσιαλδημοκρατών) να παρατηρήσουμε ότι σίγουρα δεν έφθασαν στις αθλιότητες των κολεκτιβιστικών ΠΑΡΑΔΕΙΣΩΝ. Αυτό που έκαναν είναι να δημιουργήσουν μεγάλα κράτη “ΠΡΟΝΟΙΑΣ” τα οποία χαρακτηρίζει η ΣΠΑΤΑΛΗ και η ΑΝΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ. Κράτη που ωθούν τους πολίτες στην παθητικότητα της αναμονής των διαφόρων επιδομάτων και όχι στην προσπάθεια, την αναζήτηση, την καινοτομία, τη δημιουργικότητα…
Και μαζί με το μεγάλο κράτος “ΠΡΟΝΟΙΑΣ” έφτιαξαν και το μεγάλο κράτος με άπειρες διοικητικές, ελεγκτικές, προληπτικές, χρηματοπιστωτικές, εκπαιδευτικές και ότι άλλο φανταστεί κανείς δομές που υποτίθεται εξυπηρετούν τον πολίτη. Στην ουσία όμως απλώς προσθέτουν μεγαλύτερες ανάγκες για όλο και μεγαλύτερους φόρους για να συντηρείται η ιερή αγελάδα του μεγάλου κράτους που αυτοί διοικούν και καρπώνονται.
Η υπεράσπιση του μεγάλου κράτους από τη μεριά τόσο των λαϊκοδεξιών κ.α. κρατιστών, όσο και των αριστερών κολεκτιβιστών υπήρξε ιδιαίτερα αποτελεσματική δια μέσου της επίκλησης των δικαιωμάτων των αναξιοπαθούντων και της ηθικής της προσφοράς (στους αναξιοπαθούντες). Στο όνομα αυτής της ηθικής “αναδιανέμουν” τον πλούτο που άλλοι παράγουν χωρίς να έχουν κανένα ηθικό δικαίωμα επ’ αυτού. Ταυτόχρονα κατάφεραν να θεωρείται “ανήθικο” το κέρδος και η επιδίωξη του ιδίου οφέλους και ανήθικοι όσοι το επιδιώκουν και οι αγορές που το επιτρέπουν. Πίσω απ’ αυτά τα φληναφήματα κρύβονται οι πιο χυδαία ιδιοτελείς άνθρωποι που θέλουν να εξουσιάζουν και να πλουτίζουν όχι επιχειρώντας και παράγοντας αλλά διοικώντας. Μια ματιά στον βίο και την πολιτεία των Ελλήνων πολιτικών αρκεί.
Από την άλλη μεριά διάφορες φιλελεύθερες και φο-φιλελεύθερες ηγεσίες δεν κατάφεραν να αναδείξουν την ηθική αξία του να αγωνίζεται κάποιος για το ίδιον-ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ όφελος και το ίδιον-ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ κέρδος. Απέτυχαν επίσης να αναδείξουν την ηθική υπεροχή των παραγωγών πλούτου έναντι αυτών που τον “αρπάζουν” στο όνομα του γενικού καλού και της αναδιανομής του (πλούτου).
Κυρίως όμως απέτυχαν να αναδείξουν τις ηθικές αξίες που περιέχει μια κοινωνία ΕΛΕΥΘΕΡΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ. Μια κοινωνία ΕΥΘΥΝΗΣ και ΑΡΙΣΤΕΙΑΣ στην οποία το κέρδος και το ίδιον-ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ όφελος είναι καθόλα σεβαστά και ηθικά και η οποία δεν είναι ένας επίγειος παράδεισος αλλά σίγουρα είναι μια κοινωνία στην οποία αξίζει κανένας να ζει καθώς είναι γεμάτη από ένταση, δημιουργικότητα, καινοτομία, πρωτοτυπία, ευκαιρίες (δεύτερες και τρίτες και τέταρτες..), πλούτο, ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝ, ΕΛΕΥΘΕΡΙΕΣ…
ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΔΙΑΘΕΣΙΜΟΙ ΝΑ ΔΙΕΚΔΙΚΗΣΟΥΜΕ ΜΙΑ ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ-ΠΑΤΡΙΔΑ
*O Γιάννης Νικολής είναι Ψυχίατρος, Ψυχαναλυτής Ομάδας, Διδάκτωρ Ψυχιατρικής στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο και ιδρυτής της Λέσχης Φιλελεύθερου Προβληματισμού στη Θεσσαλονίκη
