Γράφει ο Στέλιος Φενέκος*
Όπως ήταν αναμενόμενο οι εξηγήσεις για το τι συνέβη και δεν επιβεβαιώθηκαν οι προφητείες εκείνης της νύκτας συνεχίζονται, αλλά το κυριότερο, οι απανταχού προφήτες βρήκαν νέες ευκαιρίες για προφητείες και λογικά σφάλματα, με τις διώξεις του Ερντογκάν, το αίτημα ασύλου από τους 8 Τούρκους και ποιος ξέρει τι χρυσές ευκαιρίες θα υπάρξουν γι αυτούς στο μέλλον.
Ας επιχειρήσουμε να δούμε τα λογικά σφάλματα που γίνονται από πολιτικούς, δημοσιογράφους και αναλυτές, σε σχέση με το εκδηλωθέν πραξικόπημα:
ΛΟΓΙΚΕΣ ΠΛΑΝΕΣ ΣΤΑ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΟ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑ
1. Επιχείρημα “Ad hoc”: Βασίζεται σε πρωτότυπα αναλυτικά εργαλεία ή παραδοχές που επινοούνται για να απαντήσουν ένα συγκεκριμένο ερώτημα. Οι θεωρίες συνωμοσίας γέμουν “ad hoc” παραδοχών. Η χρήση τους συχνά είναι αναπόφευκτη, ιδίως στον τομέα της έρευνας, της Γεωπολιτικής, της στρατηγικής κλπ.
ΣΗΜ: Το “Ad Hoc” βασίζεται στο ότι πίσω από το πραξικόπημα λένε ότι ηταν οι ΗΠΑ – που είναι πίσω από κάθε πραξικόπημα – γιατί ήθελαν μόνο να τον προειδοποιήσουν, ένα επινόημα υποκειμενικό (εφεύρημα), για να δικαιολογήσει την κακή εφαρμογή και την αποτυχία του πραξικοπήματος.
2. Επιβεβαίωση του επομένου: Όταν μία υποθετική πρόταση με ένα ηγούμενο και ένα επόμενο, τείνει να αποδείξει ότι η ορθότητα του επομένου προεξοφλεί την ορθότητα του ηγουμένου, πράγμα που δεν ισχύει αμφίδρομα.
ΣΗΜ: Λένε, “εάν είχαν σκοπό να τον ρίξουν θα δρούσαν αλλιώς. Άρα το πραξικόπημα ήταν σχεδιασμένο από αυτόν!!!” Όμως υπάρχουν πολλοί λόγοι που μπορεί να έδρασαν έτσι, που να μην επιβεβαιώνουν το συμπέρασμα ότι το πραξικόπημα ήταν σχεδιασμένο από αυτόν.
3. Προσφυγή στην αυθεντία: Είδος λογικού επιχειρήματος γνωστού και ως “argumentum ad verecundiam” (επιχείρημα προς σεβασμό) ή “ipse dixit” (το είπε αυτός ο ίδιος), το οποίο χρησιμοποιείται όταν η αλήθεια μίας θέσης είναι ανάλογη με την αξιοπιστία, τις γνώσεις ή το αξίωμα του προτείνοντος την θέση.
ΣΗΜ: Λένε, “Το έγραψε η τάδε εφημερίδα ή περιοδικό…. ή το είπε ο τάδε στρατιωτικός ή αναλυτής”.
Θα μπορούσαμε να επικαλεσθούμε μεγάλο αριθμό λαθών που έγιναν από αυθεντίες, αυτό φυσικά δεν μας κάνει να λέμε, “μην ακούτε τις αυθεντίες”, αλλά ότι είναι λογικό σφάλμα να βασισθείς κυρίως στην επίκληση… “πίστεψέ το γιατί είμαι αυθεντία.”
4. Προσφυγή στην πιθανότητα: Προεξοφλεί ότι επειδή κάτι θα μπορούσε πιθανά να συμβεί, τότε πρόκειται να συμβεί σίγουρα. Αυτό αποτελεί ατελή λογική, άσχετα με το πόσο μεγάλη είναι η πιθανότητα. Η πλάνη αυτή χρησιμοποιείται προς εκμετάλλευση του φόβου και της παράνοιας.
ΣΗΜ: Λένε ότι, “Η μεγάλη πιθανότητα είναι τώρα ο αυταρχικός Ερντογκάν να είναι κυρίαρχος και κανείς πλέον να μην αντιδράσει στο εσωτερικό της Τουρκίας”. Όμως αυτό αν και σπείρει φόβο, λογικά είναι ατελές, γιατί ο αυταρχισμός μπορεί να ξεσηκώσει και να ενεργοποιήσει δυνάμεις στο εσωτερικό και στο εξωτερικό.
5. Προσφυγή στην πλειοψηφία (argumentum ad populum): Η λογική πλάνη όπου επιχειρεί να αποδείξει το αληθινό ενός ισχυρισμού, επειδή πολλοί άνθρωποι το αποδέχονται ως αληθινό. Την λογική αυτή πλάνη την εκμεταλλεύονται για διασπορά διαφόρων θρησκευτικών πεποιθήσεων, πολιτικών ιδεοληψιών, προκαταλήψεων κλπ.
ΣΗΜ: Λένε, “οι περισσότεροι πολίτες τον υπερασπίσθηκαν και βγήκαν στους δρόμους και έσωσαν την Δημοκρατία!!!” Λάθος, γιατί όπως αποδεικνύεται εν τοις πράγμασι αυτοί ήταν κυρίως οπαδοί του ισλαμιστές, και ελάχιστα δημοκράτες!!!
6. Εν αρχή αιτείσθαι ( Petitio principii -Αρχή της αναφοράς): είναι η λογική πλάνη στην οποία η προς απόδειξη πρόταση περιλαμβάνεται ήδη έμμεσα ή άμεσα στις συλλογιστικές προτάσεις/υποθέσεις. Συσχετίζεται με την πλάνη: κυκλικός συλλογισμός, ή κυκλικό επιχείρημα ή φαύλος κύκλος.
ΣΗΜ: Λένε, “εάν ήταν αληθινό το πραξικόπημα θα σχεδίαζαν οι στρατιωτικοί καλά. Δεν σχεδίασαν καλά άρα ήταν ψεύτικο το πραξικόπημα.” Ως σφάλμα λογική πέφτουν στον φαύλο κύκλο, εάν σχεδίαζαν καλά, τότε το πραξικόπημα θα ήταν αληθινό, επειδή δεν ήταν αληθινό γι αυτό δεν σχεδίασαν καλά.
7. Η συσχέτιση συνεπάγεται αιτιότητα (Cum hoc ergo propter hoc) ή «πλάνη της ψευδούς αιτίας»: αποτελεί λογική πλάνη, η οποία αποβλέπει στο να πείσει ότι δύο συμβάντα που συμβαίνουν ταυτόχρονα, αποτελούν επίσης αιτία και αποτέλεσμα (το ένα του άλλου).
ΣΗΜ: Λένε, “o Ερντογκάν ήταν σε διακοπές όταν ξέσπασε το πραξικόπημα άρα αυτός το σχεδίασε ώστε να μην είναι στην Άγκυρα ή στην Κωνσταντινούπολη όταν ξέσπασε.” Όμως θα μπορούσε να είχε πάει πραγματικά σε διακοπές και οι πραξικοπηματίες να είχαν σχεδιάσει διαφορετικά!!!
8. Άρνηση του ηγουμένου: Έστω ότι κάποιος στο επιχείρημά του πρώτα αρνιόταν να αποδεχθεί το «αν» της υπόθεσης (το ηγούμενο) και κατόπιν δεν αποδεχόταν επίσης το «τότε» (το επόμενο): Το επιχείρημα αυτό ονομάζεται άρνηση του ηγουμένου, διότι κατά τον σχηματισμό του υπάρχει άρνηση του ηγουμένου της δεύτερης πρότασης. Έτσι έχουμε ανακολουθία.
ΣΗΜ: Λένε, “εάν είχαν ενεργήσει μερικές ώρες αργότερα θα ήταν πραγματικό πραξικόπημα. Όμως δεν το έκαναν άρα είναι ψευδές/οπερέτα το πραξικόπημα.” Το λογικό σφάλμα είναι προφανές.
9. Ψευδές δίλημμα: Η λογική πλάνη γνωστή επίσης και ως ψευδής διχοτόμηση, πλάνη των άκρων, «άσπρο ή μαύρο» σκεπτικό, ψευδής διάζευξη και πλάνη της διακλάδωσης, υφίσταται όταν δημιουργείται η εντύπωση ότι δύο απόψεις, εναλλακτική η μία της άλλης, αποτελούν τις μοναδικές επιλογές, ενώ στην πραγματικότητα υπάρχει τουλάχιστον μία ακόμη επιλογή, η οποία όμως δεν γίνεται γνωστή. Αντί των υπεραπλουστεύσεων και των ευσεβών πόθων, είναι καταλληλότερο να γίνει εξέταση ολόκληρου του φάσματος. Τα ψευδή διλήμματα χρησιμοποιούνται συχνά στην πολιτική.
ΣΗΜ: Λένε, “o στρατός έκανε πραξικόπημα άρα είναι εναντίον της Δημοκρατίας, ενώ ο Ερντογκάν είναι προστάτης της Δημοκρατίας.” Δηλαδή Ερντογκάν η τανκς!!!
10. Βεβιασμένη γενίκευση: Ονομάζεται η λογική πλάνη που υφίσταται όταν εξάγεται ένα γενικό συμπέρασμα το οποίο, ωστόσο, βασίζεται σε ανεπαρκή αποδεικτικά στοιχεία. Η αντίθετη πλάνη καλείται «ράθυμη επαγωγή» όπου το λογικό συμπέρασμα ενός επαγωγικού επιχειρήματος γίνεται μη αποδεκτό, συνήθως σαν μια σύμπτωση.
ΣΗΜ: Πολλά από τα προαναφερόμενα συμπεράσματα είναι προφανές ότι προσφεύγουν σε βεβιασμένες γενικεύσεις.
11. Post hoc ergo propter hoc, «Κατόπιν τούτου, άρα εξαιτίας τούτου». Συντομεύεται σε «post hoc». Είναι γνωστό ως «συμπτωματικός συσχετισμός» ή «ψευδής αιτία», αποτελεί λογική πλάνη η οποία εικάζει ή αιτεί ότι εάν κάτι συμβεί μετά από κάτι άλλο, τότε το 1ο θα πρέπει να είναι η αιτία του 2ου. Η πλάνη έγκειται στο ότι το συμπέρασμα συνάγεται αποκλειστικά και μόνον από την χρονική σειρά των γεγονότων, η οποία δεν αποτελεί ακριβή ένδειξη.
ΣΗΜ: Λένε, “η παρότρυνση του Ερντογκάν από τα Social media έβγαλε τους οπαδούς του στον δρόμο άρα γι αυτό απέτυχε το πραξικόπημα. Άρα το πραξικόπημα απέτυχε μετά που ενεπλάκησαν τα Social Media!!!” (Την ίδια στιγμή βέβαια οι ίδιοι που το ισχυρίζονται ξέχασαν ότι πριν έλεγαν ότι ήταν σχεδιασμένο να αποτύχει το πραξικόπημα!!!)
12. “Tu quoque “,«Κι εσύ επίσης» ή «το ίδιο κι εσύ»: είναι ο τύπος του επιχειρήματος που διατείνεται ή υπονοεί ότι κάποια θέση είναι εσφαλμένη, μόνον επειδή ο υποστηρικτής της δεν ενεργεί με συνέπεια σύμφωνα με τις αρχές αυτής της θέσης. Το “Tu quoque” τείνει να αποδείξει ότι ισχύει κριτική ή ένσταση και για το άτομο, το οποίο την προβάλλει. Τότε γίνεται επιχείρημα “ad hominem”, εφόσον δεν επικεντρώνεται στην έλλογη απώθηση της αντίθετης άποψης αλλά στον φορέα της.
ΣΗΜ: Ένα πραξικόπημα απαιτεί να ενεργήσουν οι στρατιωτικοί με καλό σχεδιασμό, υλοποίηση και συγκεκριμένο τρόπο. Επειδή δεν έδρασαν έτσι, άρα ή δεν είναι ικανοί στρατιωτικοί ή ήταν χειραγωγούμενοι!!!
