Κάθε φορά που έχουμε ραγδαίες εξελίξεις με επίκεντρο την Τουρκία (εσωτερικές ή περιφερειακές), ένα ερώτημα αρχίζει να πλανάται στην Ελλάδα: υπάρχει κίνδυνος -και πόσος- να ξεσπάσει μια ελληνοτουρκική κρίση; Και κάθε φορά η απάντηση είναι διαφορετική, ανάλογα με τη φύση των προβλημάτων στη γειτονική χώρα και με τον τρόπο που (εμείς νομίζουμε ότι) επιχειρεί να τα αντιμετωπίσει.
Είναι η πρώτη φορά που στους έλληνες ιθύνοντες (πολιτική, διπλωματική και στρατιωτική ηγεσία, αναλυτές κ.α) επικρατεί, τουλάχιστον, αμηχανία. Και η προσπάθεια να προσεγγίσουν με κάποια βεβαιότητα, σχετική πάντα, τα συμβαίνοντα στη γειτονική χώρα και τη «μεταδοτική» σχέση τους, αν υπάρχει, με την Ελλάδα, σκοντάφτει σε αρκετά εμπόδια.
Σύμφωνα με την κλασική ελληνική πολιτική ανάλυση, κάθε φορά που η Τουρκία βρίσκεται σε δύσκολη θέση στο εσωτερικό της, κάνει «εξαγωγή προβλημάτων» και αυτό αποτυπώνεται, κυρίως, σε όσα γίνονται στο Αιγαίο. Μόνο που αυτή τη φορά η Τουρκία δεν έχει «εσωτερικά» προβλήματα. Το αντίθετο. Ο Ερντογάν, ως σύγχρονος σουλτάνος, έχει επιβάλει την κυριαρχία του παντού. Στις Ενοπλες Δυνάμεις (το άλλοτε πανίσχυρο «στρατιωτικό κατεστημένο» έχει χάσει μεγάλο μέρος της -πολιτικής- ισχύος του, στη Δικαιοσύνη (όποια απόφαση θέλει για πολιτικούς αντιπάλους του την έχει), στον Τύπο (κλείνει μέσα ενημέρωσης και φυλακίζει ενοχλητικούς δημοσιογράφους) και, γενικά, σε όλο το φάσμα της δημόσιας ζωής. Δεν υπάρχει τίποτα που να του στέκεται εμπόδιο. Ακόμα και ο (άλλοτε) συν-αδελφός του Αχμέτ Νταβούτογλου πήρε πόδι, μόλις φάνηκε ότι πήγαινε να αποκτήσει λίγη εξουσία παραπάνω, που δεν ενέκρινε ο Ερντογάν. Επομένως, εσωτερικά προβλήματα, με την κλασική έννοια του όρου, η Τουρκία δεν αντιμετωπίζει.
Αντίθετα, αντιμετωπίζει άλλα «περιφερειακά» προβλήματα πολύ σοβαρά, όπως οι κακές σχέσεις με την Ρωσία, ιδιαίτερα μετά την κατάρριψη του ρωσικού αεροσκάφους, η εμπλοκή στη Συρία, η αναζωπύρωση του Κουρδικού. Η «ορθόδοξη» ερμηνεία των πραγμάτων λέει ότι, έχοντας όλα αυτά στο κεφάλι του, ο Ερντογάν δεν έχει κανένα λόγο να ανοίξει άλλο ένα μέτωπο στην άλλη πλευρά των συνόρων του, στο Αιγαίο.
Η πρόσφατη συμφωνία Ευρωπαϊκής Ενωσης-Νταβούτογλου, η οποία περιόρισε δραστικά τις ροές προς τα ελληνικά νησιά, ασφαλώς δεν έγινε ερήμην του Ερντογάν. Oμως, δεν γνωρίζουμε αν ο πανίσχυρος πρόεδρος της Τουρκίας ήταν σύμφωνος σε όλα
Πράγματι, δεν έχει κανένα λόγο στη συγκεκριμένη χρονική στιγμή. Εκτός από την αμφισβήτηση του status quo στο Αιγαίο, αλλά αυτή είναι διαρκής και σταθερή πολιτική της Τουρκίας εδώ και δεκαετίες. Η αναζωπύρωσή της σήμερα, όταν έχει άλλα μέτωπα ανοιχτά, δεν φαίνεται λογική επιλογή. Μάλιστα, η ένταση που εμφανίζεται στην περιοχή γύρω από τις Οινούσσες και έχει «τρομάξει» τους Ελληνες επιτελείς, δύσκολα μπορεί να εξηγηθεί με την τουρκική θεωρία των «γκρίζων ζωνών». Αλλωστε, όποτε θέλει η Τουρκία την προβάλλει με παραβιάσεις στον αέρα και στη θάλασσα. Τι λόγο έχει να το κάνει με τόση ένταση-τουλάχιστον έτσι την εκλαμβάνουν οι Ελληνες επιτελείς- στη συγκεκριμένη χρονική στιγμή;
Μια απάντηση στο ερώτημα ίσως μπορεί να δοθεί να συνυπολογιστεί ο παράγοντας Προσφυγικό-Μεταναστευτικό, σε συνδυασμό με την εμπλοκή του ΝΑΤΟ στο Αιγαίο και τη συμφωνία την Τουρκίας και την Ευρωπαϊκή Ενωση, η οποία αφορά άμεσα και καθοριστικά την Ελλάδα.
Αν και το ΝΑΤΟ παραμένει αυστηρά ουδέτερο στις ελληνοτουρκικές διαφορές (το ίδιο και οι Αμερικανοί), η παρουσία του στο Αιγαίο, με αφορμή την προσφυγική και μεταναστευτική κρίση, δεν βολεύει την Αγκυρα. Αν, μάλιστα, έχουν βάση αλήθειας οι αμερικανικές επιδιώξεις για κάποιο είδος μονιμότερης παρουσίας ΝΑΤΟϊκών δυνάμεων στην περιοχή και επέκτασή τους νοτιότερα της Ικαρίας (με συμμετοχή αμερικανικών εναέριων και πλωτών μέσων) για την αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση των προσφυγικών και μεταναστευτικών ροών (εδώ), ίσως εξηγούνται οι «βίαιες» τουρκικές αντιδράσεις.
Η έξαρση της τουρκικής προκλητικότητας στο Αιγαίο μπορεί να μην έχει ως βασικό στόχο την πάγια αμφισβήτηση ελληνικών κυριαρχικών δικαιωμάτων. Μπορεί να σχετίζεται με το Προσφυγικό και τις ευρύτερες εξελίξεις στην περιοχή
Η Τουρκία θέλει να ελέγχει απολύτως το θέμα των προσφύγων και μεταναστών, από το οποίο μπορεί να αποκομίσει ποικίλα οφέλη. Δεν θέλει στον έλεγχο αυτό να συμμετέχουν άλλες δυνάμεις, όπως μοιραία θα συμβεί αν υπάρχουν ΝΑΤΟϊκά «μάτια» στραμμένα στα παράλιά της. Η πρόσφατη συμφωνία Ευρωπαϊκής Ενωσης-Νταβούτογλου, η οποία περιόρισε δραστικά τις ροές προς τα ελληνικά νησιά, ασφαλώς δεν έγινε ερήμην του Ερντογάν. Oμως, δεν γνωρίζουμε αν ο πανίσχυρος πρόεδρος της Τουρκίας ήταν σύμφωνος σε όλα. Η επιθετική ρητορική του και οι απειλές που εκτόξευσε εναντίον των Ευρωπαίων (εδώ) και μάλιστα την ώρα που ο πρωθυπουργός του ήταν στις Βρυξέλλες διαπραγματευόμενος τη συμφωνία, μπορεί να εντάσσεται στη συνήθη τουρκική πρακτική «απειλώ και παζαρεύω», μπορεί και όχι. Η εκπαραθύρωση του Νταβούτογλου ίσως δείχνει κάτι διαφορετικό.
Εν κατακλείδι: η έξαρση της τουρκικής προκλητικότητας αυτή τη στιγμή στο Αιγαίο μπορεί να μην έχει ως βασικό στόχο την πάγια αμφισβήτηση ελληνικών κυριαρχικών δικαιωμάτων, όπως είναι η πρώτη ανάγνωση. Μπορεί να σχετίζεται με το Προσφυγικό και τις ευρύτερες εξελίξεις στην περιοχή (Συρία, Κουρδικό) και ο Ερντογάν να στέλνει «σήματα» προς πολλούς αποδέκτες.
Αν συμβαίνει το δεύτερο, δεν είναι λιγότερο επικίνδυνο για την Ελλάδα. Για δύο λόγους. Πρώτον, διότι η Τουρκία ελέγχει απολύτως τις ροές προσφύγων και μεταναστών και από τη δική της διάθεση εξαρτώνται οι ευρωπαϊκές χώρες. Αν κάτι πάει στραβά, η Ελλάδα θα είναι το μεγαλύτερο θύμα. Tα ελληνικά νησιά θα πλημμυρίσουν πάλι. Και, δεύτερον, διότι όλα αυτά εξαρτώνται από τις ορέξεις και τις διαθέσεις ενός και μόνο ανθρώπου με απόλυτη πλέον εξουσία στη γειτονική χώρα.
Και η εξάρτηση των πάντων από τον σουλτάνο Ερντογάν, σ’ αυτήν την χρονική συγκυρία, μπορεί να αποτελεί τον μεγαλύτερο κίνδυνο.
