Θα μπορέσει η ελληνική κοινωνία να ξεφύγει από τα πνευματικά και άλλα τείχη που η ίδια δημιούργησε και που την εμποδίζουν να ανοιχτεί στον κόσμο;
Επί τρεις δεκαετίες το ελληνικό πολιτικό σύστημα παρέμεινε αναλλοίωτο. Οι όποιοι ανανεωτικοί ή εναλλακτικοί πολιτικοί σχηματισμοί απέτυχαν. Η κρίση, όμως, τάραξε τελικά και τα κομματικά λιμνάζοντα ύδατα. Οι επικείμενες εκλογές στην Αξιωματική Αντιπολίτευση για νέο αρχηγό είναι η τρέχουσα και, προφανώς, όχι η τελική φάση της συνολικής αναθεωρητικής διαδικασίας.
Εντούτοις, πίσω από τους μετασχηματισμούς δεν διακρίνεται διακύβευμα. Η συνθηκολόγηση του Πρωθυπουργού τον παρελθόντα Ιούλιο αφήρεσε και την εσχάτη ψευδαίσθηση: ότι, δηλαδή, η πολιτική ζωή μπορεί να δομηθεί γύρω από το «μνημόνιο». Το κενό πολιτικής εξουσίας εξηγεί και το αυξημένο ποσοστό της αποχής στις πρόσφατες βουλευτικές εκλογές.
Παλαιότερα, η σύγκρουση βασιλικών / βενιζελικών αντιστοιχούσε χονδρικά στις γεωπολιτικές συγκρούσεις οι οποίες οδήγησαν στους δύο Παγκοσμίους Πολέμους. Όσο διαρκούσε ο Ψυχρός Πόλεμος, η αντιπαράθεση Δεξιάς/Αριστεράς ευλόγως τροφοδοτούσε πολιτικά πάθη. Η πολιτική κατά την περίοδο 1981-2011 απέκτησε ένα λιγότερο ηρωικό, αλλά εξαιρετικά ισχυρό πολιτικό περιεχόμενο: η νομή της εξουσίας έδινε πρόσβαση στο «μάννα εξ ουρανού», την φαινομενικά άνευ ορίων χρηματοδότηση του ελληνικού κράτους από την Ευρώπη και τον δανεισμό.
Το διακύβευμα το οποίο θα ανασυγκροτήσει την πολιτική ζωή μετά την πλήρη αποσύνθεση, όταν δηλαδή θα εκλείψουν οι αντιστάσεις από ξεπερασμένους θεσμούς, ιδεολογίες και δίκτυα, πρέπει να αναζητηθεί εκτός συνόρων. Πρέπει να αντιστοιχεί στο νέο γεωπολιτικό και γεωοικονομικό περιβάλλον της Ελλάδας.
Μολονότι εξακολουθούν οι διεθνείς αντιπαραθέσεις οι οποίες θα μπορούσαν να προκαλέσουν ενδοελληνικές πολιτικές συσπειρώσεις και αντισυσπειρώσεις, η κατάσταση δεν πολώνεται στα άκρα του παρελθόντος, όπως κατά τον Ψυχρό Πόλεμο. Υφίστανται, βεβαίως, και σήμερα εντάσεις μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της Γερμανίας, οι οποίες εγγράφονται στο ελληνικό πολιτικό τοπίο. Δεν είναι, όμως, πιθανόν να υπερβούν ορισμένα όρια ή να παγιωθούν αρκετά, ώστε να εγείρουν μόνιμες πολώσεις στην πολιτική μας ζωή.
Ο κόσμος έχει καταστεί πολύ πιο περίπλοκος, με αποτέλεσμα η διεθνής πολιτική να γίνεται ολοένα και περισσότερο ρευστή. Αντί για την επιλογή ανάμεσα σε σαφώς οριοθετημένα αντιτιθέμενα στρατόπεδα, οι λαοί βρίσκονται μπροστά σε νεόκοπα διλήμματα τα οποία προκύπτουν από δύο φαινομενικά ανταγωνιστικές και, στην πραγματικότητα, συμπληρωματικές τάσεις.
Η Παγκοσμιοποίηση θέτει στις κοινωνίες το δίλημμα για μεγαλύτερο ή μικρότερο άνοιγμα στον διεθνή ανταγωνισμό. Η εισβολή του πολιτισμικού παράγοντα στην πολιτική, μία μόνον έκφανση του οποίου είναι ο Ισλαμισμός, προσθέτει το ερώτημα «ποιοι είμαστε». Οι παλαιές απαντήσεις ακυρώνονται. Τα μεταναστευτικά ρεύματα, η κυκλοφορία των πληροφοριών και η διάδοση ενιαίων πολιτισμικών και καταναλωτικών προτύπων συγκλονίζουν τις συλλογικές συνειδήσεις, καθώς αμβλύνονται τα σταθεροποιητικά εδαφικά ερείσματα της ταυτότητας. Η απάντηση στο ερώτημα αυτό επηρεάζεται από την αντίσταση σε έξωθεν επιδράσεις. Καθορίζει, αντιστοίχως, σε ποιον βαθμό συντελείται το άνοιγμα ή το κλείσιμο.
Η αναδυόμενη κεντρική αντίφαση αφορά τα ζητήματα αυτά μάλλον, παρά την «πάλη των τάξεων». Θα εγκαταλείψει η Ελλάδα τα προστατευτικά τείχη, υλικά και πνευματικά, για να αξιοποιήσει τις δυνατότητες τις οποίες δημιουργεί η Παγκοσμιοποίηση; Ή θα συνεχίσει να επενδύει στην διανομή της –αμφίβολης, πλέον– έξωθεν προσόδου; Θα μπορέσει η πνευματική και η πολιτική ηγεσία να ανανεώσει την ελληνική ταυτότητα, ώστε να διαμορφωθεί η απαραίτητη αυτοπεποίθηση για το μεγάλο άνοιγμα; Θα πεισθεί ο πληθυσμός να εγκαταλείψει τα φοβικά σύνδρομα τα οποία τού κληροδότησαν δύο αιώνες πολέμων και εθνοκαθάρσεων; Να απομακρυνθεί από τα στερεότυπα, τα εμπόδια στον διάλογο με τους Άλλους;
Όταν διαμορφωθούν πολιτικές δομές προσαρμοσμένες στις νέες πραγματικότητες, η πολιτική θα κερδίσει και πάλι την κοινωνία. Όσο καθυστερεί ένα πολιτικά και ιδεολογικά νέο καθεστώς, τόσο αυξάνουν οι κίνδυνοι για περιπέτειες. Στην Ελλάδα, παραμονές του Ψυχρού Πολέμου, βασιλικοί και βενιζελικοί πρότειναν τις παλαιές τους διαμάχες, διευκολύνοντας την εγκατάσταση του πολιτικού κλίματος το οποίο οδήγησε στον Εμφύλιο. Οι σημερινές αδράνειες εγκυμονούν, επίσης, σοβαρούς κινδύνους. Η ταχεία αποδόμηση του ξεπερασμένου πολιτικού συστήματος υπό την πίεση των οικονομικών δυσκολιών, από την άποψη αυτή, αποτελεί ίσως θετική εξέλιξη.
*Καθηγητής Γεωπολιτικής στην Σορβόνη
