Εννέα πολιτικοί αρχηγοί και πέντε πρωθυπουργοί είτε έφεραν είτε εφάρμοσαν μνημόνια. Εκ του αποτελέσματος ήταν μάλλον αναπόφευκτα. Capital Controls όμως έφερε μόνον ένας. Οι έλεγχοι κεφαλαίου μπορούσαν και έπρεπε να αποφευχθούν. Και ακριβώς επειδή ήταν αναίτιοι και μπορούσαν να αποφευχθούν, οι ευθύνες του πρωθυπουργού είναι τεράστιες. Κι όμως, τελευταία τα media προσπαθούν να μας πείσουν πως ο κ. Τσίπρας είναι ο «Μεγάλος Τιμονιέρης». Πόθεν;
Το πιο σημαντικό του «asset» είναι το επικοινωνιακό του χάρισμα. Αλλά κι αν έχουμε δει επικοινωνιακούς ρήτορες στα φοιτητικά αμφιθέατρα, στα καφενεία της περιφέρειας και στα τηλεπαράθυρα… Τι τον κάνει λοιπόν να ξεχωρίζει; Πώς ποσοτικοποιείται το επικοινωνιακό του χάρισμα; Για πολλούς ένα μέτρο των προσόντων του συνοψίζεται στο ότι παρέλαβε ένα κόμμα του 4,6% και σε τρία χρόνια το ανέβασε στο 36% και στην εξουσία. Νομίζω πως πρόκειται για μια λανθασμένη ανάγνωση που του αποδίδει πολύ περισσότερα από όσα του αναλογούν. Ας δούμε προσεκτικά τα εκλογικά αποτελέσματα των 3 τελευταίων ετών (Πίνακας 1).
Στις εκλογές του Μαΐου 2012 ο ΣΥΡΙΖΑ πήρε 16,78%, επίδοση εντυπωσιακή αν συγκριθεί με το 4,60% του 2009. Αν όμως συγκριθεί με το 10,61% του ανύπαρκτου ως τότε Πάνου Καμμένου ή με το 6,11% που απέσπασε η ΔΗΜΑΡ, που μέχρι το 2011 αποτελούσε μια μικρή μειοψηφική τάση μιας συνιστώσας του ΣΥΡΙΖΑ, του Συνασπισμού, αντιλαμβανόμαστε πως δεν πρόκειται για καμιά τρομερή επιτυχία του κ. Τσίπρα. Πιθανότατα ο ΣΥΡΙΖΑ θα έφτανε στο ίδιο αποτέλεσμα και με οποιονδήποτε άλλον νέο, ωραίο αρχηγό, με ευχάριστο, δημαγωγικό λόγο. Γιατί ουσιαστικά επρόκειτο για αποτύπωση της ανασύνθεσης του πολιτικού σκηνικού μετά την τραυματική εμπειρία των μνημονίων: το ΠΑΣΟΚ φυλλορροούσε και οι απογοητευμένοι ψηφοφόροι του αναζητούσαν βολική αριστερή στέγη. Και το ΚΚΕ αδυνατούσε να προσφέρει εναλλακτική.
Ένα μήνα μετά, τον Ιούνιο 2012 ο ΣΥΡΙΖΑ αύξησε την εκλογική του επιρροή κατά 10%. Το να ισχυριστεί κανείς πως η αύξηση ήταν αποτέλεσμα των ηγετικών προσόντων του κ. Τσίπρα ή του προγράμματος του ΣΥΡΙΖΑ, θα ήταν αστείο. Απλά κατέστη ο κύριος αντιμνημονιακός πόλος, και, επιδοτούμενος από το στρεβλό εκλογικό σύστημα (που ακόμα δεν έχει αλλάξει η ΠΦΑ), απέσπασε από τα άλλα αντιμνημονιακά κόμματα ψηφοφόρους που πόνταραν στο «άλογο» που φαινόταν να έχει τις καλύτερες πιθανότητες να αμφισβητήσει την πρωτιά των «μνημονιακών».
Μετά από 2,5 χρόνια σκληρής περιοριστικής πολιτικής, ασκούμενης μάλιστα από τον αντιδημοφιλή κ. Σαμαρά, η αξιωματική αντιπολίτευση, υποσχόμενη τα πάντα στους πάντες, αύξησε περαιτέρω τη δύναμή της (+9,5%) φτάνοντας στο 36,34% στις εκλογές του 2015. Η ένταση της δημαγωγίας ήταν τέτοια που φημολογείται πως, όταν ο κ. Γιούνκερ συνάντησε τον κ. Τσίπρα ως πρωθυπουργό, του είπε χαριτολογώντας πως αν ο ίδιος είχε δώσει όλες αυτές τις υποσχέσεις, θα έπαιρνε 80%!
Δεν πρόκειται, λοιπόν, για αξιομνημόνευτο πολιτικό επίτευγμα ενός μεγάλου ηγέτη, αλλά για μια μέτρια εκλογική υπεροχή σε μια εξαιρετικά ευνοϊκή συγκυρία, για την οποία επιστρατεύτηκαν όλα «τα όπλα του εχθρού», η δημαγωγία, η συνειδητά καλλιεργημένη πόλωση, ο εθνολαϊκισμός και το μπόνους των 50 εδρών.
Ας δούμε τώρα κατά πόσον τα υπόλοιπα ποιοτικά χαρακτηριστικά του κ. Τσίπρα παραπέμπουν σε σπουδαίο πολιτικό ηγέτη.
Οπωσδήποτε είναι χαλκέντερος και εξαιρετικός ισορροπιστής. Αλλιώς δεν θα ηγούνταν ενός πολυσυλλεκτικού κόμματος με χαοτικές διαφορές στρατηγικής μεταξύ των τάσεών του, μοναδική συνισταμένη των οποίων αποδείχτηκε η κατάληψη της εξουσίας. Η ενότητα που καλλιέργησε στο κόμμα του ο κ. Τσίπρας ήταν τόσο επιφανειακή και επίπλαστη που χρειάστηκαν μόλις 4 μήνες για να διαλυθεί. Κι αυτό παρά τα 2 χρόνια που ξόδεψε η ηγεσία Τσίπρα για να διαλύσει τις συνιστώσες, να κάνει τον ΣΥΡΙΖΑ ενιαίο κόμμα με κοινό πρόγραμμα, ικανό να κυβερνήσει.
Παρά την πολυετή σταδιοδρομία του στην πολιτική, ο κ. Τσίπρας φαίνεται να μην αντιλαμβάνεται το πολιτικό «timing» στη μεγάλη εικόνα και την αξία της σύνεσης. Γι’ αυτό οδήγησε τη χώρα στις πρόωρες εκλογές, πριν την εκπνοή του 2ου Μνημονίου, ενώ είχε όλα τα δεδομένα ότι θα είναι επιζήμιες για τη χώρα αλλά και για το κόμμα του – προσωπικά εκτιμώ και για τον ίδιο, παρά την τωρινή θεαματική δημοτικότητά του. Επιπροσθέτως, φοβούμαι μήπως δεν διαθέτει πολιτικό βάθος πεδίου, καθώς συχνά δείχνει να σκέφτεται με ορίζοντα τον επόμενο μήνα ή και λιγότερο. Γι’ αυτό καλλιέργησε συστηματικά και επίμονα, και ως αντιπολίτευση και ως κυβέρνηση, ρητορική και τακτικές που οδηγούσαν σε άδεια ταμεία, ενώ γνώριζε ότι αυτή η πολιτική θα καθιστούσε απολύτως αναπόφευκτο το 3ο Μνημόνιο και τον ίδιο μνημονιακό πρωθυπουργό.
Υποτίμησε και αγνόησε το συσχετισμό δυνάμεων στην Ευρώπη και τη διεθνή πολιτική σκηνή, κι έκανε ο ίδιος αναποτελεσματική τη διαπραγμάτευσή του: «οι σύμμαχοι του Νότου» αποδείχθηκαν οι σκληρότεροι αντίπαλοι, ο Πούτιν ένα όπλο που γύρισε εναντίον του, ενώ καταχώρισε και επισήμως την Ελλάδα στους μπαταχτσήδες εξοργίζοντας το ΔΝΤ, τη στιγμή ακριβώς που χρειαζόταν περισσότερο από ποτέ τη στήριξή του στο ζήτημα του χρέους.
Για την Οικονομία οι γνώσεις του δείχνουν περιορισμένες. Αν όντως αντιλαμβάνεται, ως οφείλει, τους βασικούς μηχανισμούς της οικονομίας, παραμένει πιεστικό το αναπάντητο ερώτημα γιατί μας οδήγησε τόσο ανέμελα και αναίτια στα Capital Controls.
Όσο για τη δυνατότητα ορθής επιλογής συνεργατών, αυτή αποδείχτηκε πολύ γρήγορα το Βατερλό του κ. Τσίπρα.
Όπως αναφέραμε παραπάνω, το δυνατό σημείο του κ. Τσίπρα είναι η εσωκομματική ισορροπία. Και μέχρι την ανάληψη της εξουσίας το κόμμα του ήταν μια ιδιαίτερη συλλογικότητα με εξαιρετικά δημοκρατικές διαδικασίες. Οι αποφάσεις εντός ΣΥΡΙΖΑ και εντός κυβέρνησης (βλ. τη στελέχωσή της) ήταν αποτέλεσμα ισορροπιών και συσχετισμού δύναμης των συνιστωσών. Και υπ’ αυτήν την έννοια θα ήταν άδικο να χρεώνουμε αποκλειστικά στον κ. Τσίπρα τις λανθασμένες αποφάσεις και επιλογές που ελήφθησαν στο πλαίσιο αυτής της συλλογικότητας, πέραν της θεσμικής ευθύνης του ως πρωθυπουργού. Θα ήταν άδικο να μετρήσουμε το πολιτικό του ανάστημα από την ανάθεση καίριων ευθυνών στους Βαρουφάκη, Κωνσταντοπούλου, Λαφαζάνη, Στρατούλη κ.ά., ή από την ανοχή που δείχνει στις αντικυβερνητικές και αντιδημοκρατικές τους συμπεριφορές. Στο κάτω κάτω όλοι μαζί ήταν συνιδιοκτήτες του ΣΥΡΙΖΑ. Το πραγματικό ερώτημα είναι αν η ανοχή του εδράζεται στον χαρακτηριστικό του χαλκέντερου ισορροπιστή ή σε πολιτική ατολμία. Οπωσδήποτε πάντως αυτή η φαινομενικά εύλογη εσωκομματική ανοχή αντιστρατεύεται την ευθύνη ενός πρωθυπουργού να μη παραχωρεί εξουσία, να μην εμπιστεύεται ανθρώπους μη λειτουργικούς, ιδεοληπτικούς και ανίκανους να επιτελέσουν τα καθήκοντα που τους αναθέτει.
Λαμβάνοντας υπόψιν τους εσωκομματικούς συσχετισμούς και τον ρόλο του Αλέξη Τσίπρα, θα διακινδύνευα την υπόθεση ότι η πρώτη αποκλειστικά δική του απόφαση, για την οποία και ανέλαβε όλη την ευθύνη, ήταν η προκήρυξη του δημοψηφίσματος που είχε ως άμεση συνέπεια τα capital controls, τη σύγχυση και τον διχασμό του εκλογικού σώματος. Και είχε ο ίδιος την αποκλειστική ευθύνη, γιατί, σε μόλις 6 μήνες, ήταν ήδη εκείνος ο Έλληνας πρωθυπουργός που πέρασε τον περισσότερο χρόνο σε συνομιλίες κορυφής με την ηγεσία της Ευρώπης και όχι μόνο. Δεν έχει λοιπόν το ελαφρυντικό της άγνοιας, της απειρίας. Γνώριζε καλύτερα από όλους πού οδηγούσε η απόφασή του για αποχώρηση από τις διαπραγματεύσεις και προσφυγή σε δημοψήφισμα. Πολλώ μάλλον που η Κύπρος μετρούσε ήδη 2 χρόνια ζωής με capital controls και είχε διεξοδικά συζητήσει με την κυπριακή ηγεσία γι’ αυτό.
Γεννιούνται λοιπόν επιφυλάξεις στην πρώτη αποτίμηση του κ. Τσίπρα ως ηγέτη. Και υπάρχει ήδη μια μελανή κηλίδα: υπήρξε ο πρωθυπουργός που σε μια νύχτα, με μια μόνο απόφαση, που δεν ήταν αναπόφευκτη ούτε έξωθεν επιβεβλημένη, φτώχυνε τους ήδη φτωχούς πολίτες, χρέωσε το ήδη υπερχρεωμένο κράτος και υπέσκαψε την πολύπαθη οικονομία της χώρας. Και έλαβε την απόφαση, ενώ γνώριζε τις συνέπειές της, για να κερδίσει μόνο μια πρόσκαιρη εσωκομματική ανακούφιση και μικροπολιτικά οφέλη. Πολλοί εξέλαβαν το δημοψήφισμα ως ένδειξη τόλμης και πυγμής. Προσωπικά φοβούμαι μήπως και το δημοψήφισμα και οι εκλογές δεν είναι παρά απότοκα της ατολμίας του να αναλάβει εγκαίρως και αποφασιστικά τον ρόλο του ηγέτη.
