Γράφει ο Ζαχαρίας Λουδάρος
Το να κάνω κι εγώ υποθέσεις για το τι υπάρχει «στο μυαλό του Γιάνη Βαρουφάκη» μικρή σημασία έχει. Διαισθητικά και μόνον πιστεύω πως για την κάλυψη του χρηματοδοτικού κενού για το οποίο όλοι συζητάμε τα δύο τελευταία 24ωρα, δεν έχει τίποτα, πέρα ασφαλώς από το προφανές. Είναι αδιανόητη μια χρεωκοπία μέσα στην Ευρωζώνη και άρα θα δοθεί «μια κάποια λύση». Τώρα αν θα’ ναι ακριβή ή φθηνή, κανένας δεν το ξέρει. Θα είναι άλλος ένας «ευρωπαϊκός συμβιβασμός», από αυτούς που δεν αφήνουν ούτε χαρά νίκης, ούτε απελπισία ήττας.
Όμως, αυτό είναι τελικά το καθοριστικό για την τύχη της Ελλάδας; Σίγουρα, όχι. Το να κολλάμε τα μούτρα μας πάνω στο πρόβλημα δεν βοηθάει στη λύση. Χρειάζεται να βλέπουμε καμιά φορά την εικόνα και «από πιο ψηλά». Με τις όποιες δυσκολίες. Άλλωστε όπως μας έμαθε ο Ανδρέας Κάλβος, του οποίου ένα βιβλίο κουβαλώ πάντα μέσα στην τσάντα μου, «θέλει αρετή και τόλμη, η ελευθερία». Ούτε μόνο τόλμη, ούτε μόνο αρετή. Μαζί γεννούν ελευθερία.
Ζούμε σε μεταβατικούς καιρούς. Σε μελέτη της για τον «Κόσμο το 2050» η PricewaterhouseCoopers (PwC) υποστηρίζει ότι η μετατόπιση της παγκόσμιας οικονομικής δύναμης από τις παραδοσιακές αναπτυγμένες οικονομίες των ΗΠΑ, της Δυτικής Ευρώπης και της Ιαπωνίας προς τις αναδυόμενες οικονομίες θα συνεχιστεί για τα επόμενα 35 χρόνια. Που βρίσκεται η Ελλάδα σε αυτό το νέο χάρτη; Αυτή την ώρα πουθενά…
Μέσα σε αυτό το τσουνάμι των κατακλυσμιαίων αλλαγών που φέρνει η τεχνολογία και η παγκοσμιοποίηση της οικονομίας, πρέπει να σκεφτούμε διαφορετικά τις ίδιες τις δυνατότητές μας και να κάνουμε καλύτερη χρήση τους. Η πρόκληση για όλους μας είναι η δημιουργικότητα. Και δημιουργικότητα σημαίνει διαδικασία γέννησης πρωτότυπων ιδεών που έχουν αξία. Παντού. Στην οικονομία. Στην κοινωνία. Στην πολιτική. Στη διαχείριση του προσωπικού χρόνου και της ιδιωτικότητας. Στην εκπαίδευση. Στην αγορά εργασίας. Αυτό από μόνο του σημαίνει πως τίποτα δεν μπορεί να είναι όπως παλιά και πως όλα πρέπει να τα πάρουμε από την αρχή, υπό το φως των δεδομένων που διαμορφώνει μια νέα εποχή για τις ανθρώπινες σχέσεις. Τίποτα δεν μένει ανεπηρέαστο, εκτός ίσως από τα νοητικά στερεότυπα που κουβαλάμε κι αντανακλούν βολικές συνήθεις στις οποίες εκπαιδευτήκαμε και τις οποίες είναι δύσκολο να τινάξουμε από πάνω μας σαν σκόνη.
Ωστόσο, οι απόψεις μας μπορούν να μας σκλαβώσουν ή να μας ελευθερώσουν. Κάποιοι δεν κάνουν ποτέ το πέρασμα και συνεχίζουν να ζουν με τον παλιό τρόπο σκέψης, επαναπαυόμενοι στη ζώνη του ιδεολογικού κομφορμισμού τους.
Το κλειδί γυρνάει προς δυο κατευθύνσεις. Η μία κρατά κλειδωμένες τις δυνατότητές μας κι όλα αυτά που μπορούμε να πετύχουμε. Η άλλη απελευθερώνει αυτές τις δυνατότητες και διαμορφώνει ένα διαφορετικό μέλλον, χτισμένο πάνω σε μια διαφορετική λογική που λέει πως όταν εργαζόμαστε ορθολογικά, συντονισμένα, συνεργατικά και με επινοητικότητα τότε «όλα γίνονται».
Αρέσει, δεν αρέσει, η αλήθεια είναι πάνω απ’ όλα. Είναι πάνω και από τις θρησκείες, πάνω και από τις ιδεολογίες, πάνω και από τους εκάστοτε «μύθους». Όλα αυτά είναι ανθρώπινες επινοήσεις προκειμένου να δικαιολογείται η εκάστοτε τάξη των πραγμάτων και να μην αμφισβητείται από όσους αδικούνται από αυτή. Όμως η αλήθεια, αργά ή γρήγορα, βγαίνει στο φως. Γίνεται φως η ίδια, για να αποκαλύψει τη δυνατότητα μιας εναλλακτικής θέασης της πραγματικότητας, ενός καινούργιου νοήματος για τον κόσμο και την ανθρώπινη ζωή.
Σήμερα η ανθρωπότητα έχει αγγίξει, διανοητικά τουλάχιστον, το σύνορο μιας μεγάλης αλήθειας. Tη διαβεβαίωση της κβαντικής μηχανικής πως το βλέμμα του παρατηρητή επηρεάζει το παρατηρούμενο γεγονός. Αυτό σημαίνει πως μπορούμε πολλά περισσότερα, αν τολμήσουμε για πολλά περισσότερα καθώς ο κόσμος αλλάζει. Η ζωή είναι αυτό που την κάνουμε να είναι.
Το κενό λοιπόν δεν είναι χρηματοδοτικό ή δημοσιονομικό. Το κενό αφορά στο αφήγημα που μπορεί να μας ξαναδώσει όραμα δημιουργικής ελευθερίας και όχι «δημιουργικής ασάφειας», όπως προσπαθούμε πάλι σήμερα να τα κουτσοβολέψουμε.
Επί της ουσίας χρειαζόμαστε μια μετα-πολιτική προσέγγιση της πολιτικής, η οποία δεν θα εστιάζει στο τι κληρονομήθηκε από το παρελθόν αλλά στον πολιτικό συγχρονισμό με τις προκλήσεις του μέλλοντος. Οι διάφοροι «ισμοί» που μας κληροδότησε το παρελθόν είναι νεκροί από καιρό. Ανήκουν όλοι μαζί σε μια οικογένεια της realpolitik που είχε ως επίκεντρο την κυριαρχία του ατομικού συμφέροντος, είτε βαφτιζόταν «ταξικό» από την Αριστερά, είτε «ιδιωτικό» από τη Δεξιά. Γι αυτό και είχαν από κοινού ύπουλα διαβρωτικά αποτελέσματα, την ίδια στιγμή που κάθε ηθική αμφισβήτηση της έννοιας του ατομικού συμφέροντος (ταξικού ή ιδιωτικού) εξοστρακιζόταν ως «αφελής», «ιδεαλιστική» ή «ουτοπική». Αυτό το σύστημα έχει καταρρεύσει σήμερα διότι τελικά προδίδει τις προσδοκίες που το ίδιο καλλιέργησε. Μόνο η συνεργατική, αλληλέγγυα και συντονισμένη προσπάθεια για τον σχηματισμό και την εμπέδωση μιας «νέας εμπιστοσύνης» στην κοινή ευημερία, μπορεί να αποτελέσει βάση για μια «νέα εποχή» στην Ελλάδα.
Mind the gap, λοιπόν. Αλλά σοβαρά και έξυπνα. Ο ναρκισσισμός, η ανοησία και η αφέλεια δεν συνιστούν επαναστατικές πράξεις. Με τα λόγια του Φερνάντο Πεσσόα «κάθε άνθρωπος που είναι προικισμένος με μια ευαισθησία δίκαιη κι έναν ορθολογισμό, αισθάνεται πως το κακό και η αδικία στον κόσμο τον αφορούν, και επιδιώκει να τα διορθώσει, αρχίζοντας από τα πιο κοντινά: και το πρώτο είναι ο εαυτός του».
